Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Síða 92

Tímarit Máls og menningar
Meiri hluti skáldsagna fram á þennan dag fjallar um efnaða borgarafjöl-
skyldu í kaupstað, sem verður fyrir einhverju fjárhagslegu óhappi, annað-
hvort vegna þjófnaðar, ráns, svika, óvarkárni eða óheppilegrar giftingar
barnanna. Gangurinn er sá að láta þessar fjárhagsmisfellur lagast á fínan og
siðprúðan hátt og ástamálin falla aftur í farvegi borgaralegs velsæmis. Það er í
öllum skáldsögum fínn og siðprúður kvenmaður, góður maður, sem er að
gera hosur sínar grænar fyrir kvenmanninum, og loks vondur maður sem er
eitthvað að þvælast fyrir góða manninum og reyna að ná í kvenmanninn, en í
sögulok er vondi maðurinn drepinn á fínan og siðprúðan hátt eða sendur
burt. I venjulegum skáldsögum er gengið frá ástamálum á þrennan hátt:
Annaðhvort giftist sæmilega efnaður maður sæmilega efnaðri stúlku, eða þá
rík stúlka giftist fátækum manni, sem líklegur er til að geta annast um, að
peningar hennar gefi af sér góða rentu, eða í þriðja lagi giftist fátæk og
siðprúð stúlka ríkum manni, sem getur gert hana fína. Hinn fíni og siðprúði
lesari er með öðrum orðum aldrei skilinn eftir á síðustu blaðsíðunni án
fínnar og siðprúðrar vonar um, að hetjan og ástmey hans muni að lokum
hafna í fínu og siðprúðu hjónabandi.
Líkast til finnst einhverjum þetta óréttmætur dómur, en það skiptir ekki
máli hér, hitt skiptir máli að þetta er yfirlýsing um að svona skáldsögur
ætlaði Halldór Laxness ekki að skrifa. Sagan um Sölku Völku átti að vera
andstæða þessara skáldsagna í einu og öllu. Þetta held ég að Arna
Sigurjónssyni sjáist yfir í grein sinni, þess vegna biðji hann um siðprútt
ástafar og siðprúða von um trúlofun í bókarlok.
Hugsanlegt er líka að Arni finni til nægilega mikils skyldleika við Arnald
(sem ungan vinstrimann) til að vilja siða hann samkvæmt þeim reglum sem
hann hefur tamið sér sjálfur og jafnframt til að hneykslast á honum fyrir val
hans á kvenfólki. I rauninni tekur Arni sömu afstöðu til Sölku og fínu
kvenfarþegarnir á skipinu í sögulok, sem „fanst það blátt áfram ónáttúrlegt
að Arnaldur Björnsson, sem var þó þrátt fyrir alt mentaður maður, skyldi
geta haldið við svona stórgerðan og ruddalegan kvenmann". (451)
Arni er að rýna í hugmyndafræði Halldórs Laxness en gáir ekki að taka
af sér gleraugun við og við og athuga þau, athuga hvernig hann skoðar
sögupersónur Halldórs. Það ætti þó ekki að vera síður skemmtilegt.
Einnig er honum að sjálfsögðu leyfilegt að skoða gleraugu þeirrar sem hér
hefur lamið ritvél um hríð.
210