Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Qupperneq 116

Tímarit Máls og menningar
Más eru mjög í brennidepli í „Sendi-
sveininum". Mér sýnist Einar reyna að
afhjúpa þá blekkjandi hugmyndafræði
sem alls staðar er á sveimi í þjóðfélaginu,
í þjónustu ríkjandi stétta, til viðhalds
skipulaginu. Athygli hans beinist líka að
margnefndri firringu. Hann yrkir um
hlutgervinguna og meðfylgjandi út-
skúfun raunverulegra þarfa mannsins,
gerviþarfirnar sem búnar eru til markað-
arins vegna og fólki er talin trú um að
séu lyklar að dyrum lífshamingjunnar —
en eru í raun bæði hlekkir og villuljós,
„þið voruð hlekkjuð við húsgögnin". (24)
Hlutir verða staðgenglar mannlegra til-
finninga og sljóleiki magnast jafnhliða.
Segja má að Einar fáist mest við að sýna
afleiðingar áróðurs vitundarmótandi
afla, firringu fólks í samfélagi sem setur
hlut ofar manni — heim vöru og fánýtrar
neyslu. Hann yrkir minna um sjálf öflin
sem að verki eru, í þágu hvers þau vinna
og hvernig, lætur lesanda eftir þá hlið
málsins.
Þegar grannt er skoðað eru vandamál
þeirra kynslóða sem mest er ort um í
bókinni af sama toga. Aðstæður valda
því að birting þeirra er ólík. Helstu ein-
kenni þess veruleika sem fjallað er um
eru samskiptatregða með tilheyrandi
vangetu til að standa saman gegn fjand-
samlegum öflum, tilfinningafreri og
veruleikaflótti margs konar (t. d. inn í
einkalíf og á vald vímugjafa). Og svo
hlutadýrkun sem er í senn orsök og
afleiðing alls þessa. Neysluæðið (og þá
líklega það sem veldur því) virðist eiga
stærstu sökina. Það lamar allt skapandi
líf og virkni.
Ljóðin í „Sendisveininum" eru upp til
hópa opinská, orðmörg og ágeng og
Einar gefur lesanda býsna ákveðnar
skýringar á hvernig komið er fyrir fólki,
enda yrkisefnin honum nákomin. Sumir
eru þó „jafnari en aðrir“ eins og stundum
hefur brunnið við. Mér sýnist að afstaða
skáldsins skiptist nokkuð í tvennt, gróf-
lega flokkað fari það eftir því um hvora
kynslóðina er ort, hina ungu, fyrrum
róttæku eða þá óskýru, rosknu eða mið-
aldra:
Staða skáldsins í ljóðunum er fjöl-
breytileg. Sum ljóðanna eru í 1. persónu,
eintölu eða fleirtölu. Stundum eru snögg
skipti milli 1. og 2. persónu. Þá verða þú
og ég ljóðsins eitt („flassbakk um fram-
tíðina" 7—11). Ljóð sem eingöngu eruí2.
persónu eru tvenns konar í bókinni.
Annars vegar gegnir 2. persóna hlut-
verki 1., þú = ég (við). Hins vegar stend-
ur skáldið utan við og í nokkurri fjar-
lægð. Tvö ljóð eru ort í 3. persónu, með
nokkuð ótakmörkuðu sjónarhorni.
Einna minnst veit lesandinn um þanka-
gang persóna í „útúrdúr á miðnesheiði".
(32—33) Afstöðu skálds (sem kalla má
ljóðsamúð sbr. sögusamúð) má að
nokkru ráða af aðferð, þ. á m.
sjónarhorni. Þess vegna: þegar Einar
yrkir í 1. persónu (og þar virðist mér
jafnan vera stutt milli ég-sins og skálds-
ins sjálfs) og þar sem 2. persóna jafngild-
ir 1., þá er tónninn að jafnaði alvarlegur,
næstum tregafullur. I þessum ljóðum er
Einar alltaf að yrkja um eigin kynslóð:
og það er erfitt að játa
að allt sem við gerðum
hafi bara verið að kasta
mólótoffkokteil í vítislogana
eða biðja prómeþeif um eld
löngu eftir að þeir höfðu úrskurðað
hann
mania depressive
(9-10)
Unga kynslóðin hefur verið rænd
voninni um réttlátt þjóðfélag og þverr-
610