Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Blaðsíða 52

Tímarit Máls og menningar
VI
Við gerum þá kröfu til vísindamanna að þeir axli ábyrgðina sem því fylgir að
skapa þekkingu og tækni. En þeir eiga líka sérstakrar ábyrgðar að gæta sem
kennarar.
Þeir kennarar sem eru færir um það eitt að veita upplýsingar og einfalda
tækniþjálfun gætu vel orðið óþarfir fyrr en varir: kennsluvélar gætu leyst þá
af hólmi. Hins vegar munu nemendur alltaf hafa þörf fyrir lifandi samband
við kennara sem getur gert ýmislegt sem engin vél mun nokkurn tíma geta
vegna þess að það er ekki einber endurtekning og verður ekki forritað. Hér
verða nefnd nokkur dæmi:
1. Hæfileiki til þess að setja upplýsingar í víðara samhengi: lýsa þeim
sögulegu aðstæðum og félagslegu og sálfræðilegu skilyrðum sem mótuðu
þekkinguna, þeirri vísindalegu aðferð sem skóp hana, og þeirri þýðingu sem
hún mun hafa fyrir rannsóknir í framtíðinni. Þetta víðara samhengi, sem
kennarinn getur sett fram, lýtur ekki fyrirfram ákveðnum reglum; hægt er
að byggja það upp á ýmsa vegu sem ráðast af samræðum og samskiptum
kennara og nemenda hverju sinni. Það veltur því ekki einungis á þekkingu
og menntun kennarans heldur einnig á áhuga nemenda.
2. Skapandi túlkun þekkingar. I stað þess að troða þekkingu í nemendur
ætti kennari að leitast við að tengja hana heimspekilegri sýn á veruleikann í
heild.
3. Hæfileiki til þess að vekja áhuga nemenda, víkka sjóndeildarhring þeirra
og örva þá til gagnrýninnar hugsunar. Kennari má því ekki einskorða sig við
tæknilegar spurningar um leiðir að viðteknum markmiðum heldur þarf
hann að vekja nemendur til umhugsunar um markmiðin sjálf, kosti þeirra
og galla.
Fræðimaður verður að vera ákveðin manngerð til þess að geta verið far-
sæll kennari; ekki bara lærður vel og menntaður heldur líka heilsteyptur
persónuleiki sem vinnur að því að hrinda hugsjónum sínum í framkvæmd.
Nemendur fyrirgefa það ef skoðanirnar eru óraunsæjar eða óhóflega raun-
sæjar. Það sem þeir geta ekki fyrirgefið, og það með réttu, er ósamkvæmni í
hugsun, orðum og gerðum.
Sá kennari sem vill vera þeirri hugsjón vaxinn sem starf hans krefst mun
því ekki láta sér nægja að starfa í tiltölulega þröngum hópi menntamanna
heldur lætur hann sig skipta málefni samfélagsins í heild. Þetta þarf ekki
endilega að fela í sér stjórnmálaafskipti í þröngri merkingu; það getur birst í
hvers konar frumkvæði um andlegar og siðferðilegar umbætur í samfélaginu
sem stuðla að sköpun nýrrar menningar og hæfa betur kröfum tímans.
Þátttaka í opinberum málum er mikilvægur tengiliður milli fræðilegrar
282