Tímarit Máls og menningar - 01.11.1989, Síða 61

Hugleidingar um aðferðafrœði
inlegt og óskiljanlegt? Það er lífshagsmunamál fyrir stéttina að þessi þjóð
viðurkenni að grunnframleiðslan sem við stundum sé nauðsynleg. Við lif-
um ekki á fiski úr sjó einum saman, við þurfum að veiða menningarfiska og
plokka úr þeim orma. En ef enginn vill éta harðfiska fræðanna fáum við af
yngri kynslóð sem sjáum ekki fram á að fá stöðu við rannsóknir fyrr en við
verðum ellibogin, ekkert lifibrauð og þurfum að finna okkur vinnu við
eitthvað annað en grunnframleiðslu í menningunni. Þess vegna er okkar
eina von að lifa og hugsa og skrifa í tengslum við raunveruleikann, skrifa
fræðí sem einhver vill lesa. Og þó þau séu læsileg þurfa þau ekki að vera
vond fræði.
Undiralda þess hafróts sem ýfir skynjun mína svo ég hætti mannorði
mínu með því að standa hér og nöldra, er söguleg. Aherslur samtímans í
aðferðafræði íslenskra fræða eru hugmyndasögulegar. Einu sinni var heim-
ur fyrir upplýsingaröld. Þá var skynjunin full af englum og púkum og stór-
brotnu mynd- og líkingakerfi rótgróinnar vestrænnar menningar. Ævaforn
heimsmynd kirkju, heimspeki og lista var við lýði, fögur, margræð og
skemmtileg. Svo kom að því að menningin þurfti að verða skynsöm og vís-
indaleg og við þurrkuðum og fægðum og ryksuguðum burt allt nema það
sem augað sér. Fræði hættu smám saman að leyfa hugarflug og urðu gagn-
tekin af þeim sannleika sem heilinn samþykkir að augað sjái. En eðli hug-
myndasögunnar er að ganga í bylgjum og ráðast eins og sjávarföll á háflæði
á gamlar hugmyndir sem þarf að uppræta. Upplýsingarmenn réðust á
gömlu hugmyndirnar, sem vissulega var þörf á. Nú þegar tuttugasta öldin
fer að renna út má spyrja sig hvort vísindahyggja hafi ekki full lengi verið
einráð í heimspekilegum greinum, svo sem sagnfræði? Hvort frásagnarlist
og heildarsýn persónusögu megi ekki aftur upp á pallborðið? Hvort ekki sé
þörf á svari eða gagnverkan, ekki til að uppræta góð viðurkennd vísindaleg
gildi, heldur til að hleypa kæti eða hugmyndaflugi að í fræðum sem eiga að
heita heimspekileg?
Við höfum öll hér samankomin verið gáfuð lítil börn og höfðum gaman
að því að láta augljósa hluti vekja okkur undrun - spurðum í barna-
heimsku: „Hver bjó til Guð? Hvernig getur heimurinn verið endalaus?"
Og fengum svimakast af því hve dásamlega stór veröldin væri úr því jörðin
er sandkorn á strönd í landi risa. Og þessar hugsanir voru skemmtilegar og
ættu að fá að ná þroska með aldrinum. Með hjálp slíkra hugsana er hugsan-
legt að koma auga á fjötra vanans. Við höfum gott af því að lyfta okkur
upp fyrir þreytt landakort fræðanna þar sem allt rennur af vana sömu far-
vegina. Við höfum gott af því að íhuga aðferðafræði.
Islensk fræði teljast til sviðs heimspeki þótt þau hafi á síðustu áratugum
hegðað sér náttúruvísindalega og áhrif pósitívisma orðið ráðandi. Rann-
459