Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Page 55
Daniéle Sallenave
Blikur á lofti í Pétursborg
„Kunnuglegur þessi desemberdagur / Þar sem eggjarauður blandast
drungalegu malbikinu.“
Osip Mandelstam
1.
Jósep Brodskí sagði það: Pétursborg liggur á milli tveggja þjóðhöfðingja.
Annar þeirra ríður hrossi, hinn trónir uppi á brynvagni.
Sá íyrrnefndi (Pétur mikli í ljóði eftir Púskín) er á þeysireið á bronshesti.
Hinn (Lenín) ekur áfram á skriðbeltum úr stáli. Brodskí á við að báðir hafi
þessir menn skilið effir sig slóð blæðandi líka: kraminna í snjónum, undir
vagni sögunnar.
„Þetta er Pétursborg í hnotskurn.“
En hvernig „hnotskurn“? Hvað eiga þeir sameiginlegt, Pétur og Lenín?
Gæti það verið það sem hrjáð hefur þessa öld, draumurinn sem aldrei
rættist, vonirnar sem brugðust, mannkynssagan sem hefur snúist öndverð
gegn sjálfri sér, gegn mönnunum?
Á vissan hátt, já. Setjum jafnvel fram tilgátu: að öll þessi saga eigi sér sitt
upphaf, ferð Diderots til Sankti-Pétursborgar og dvöl hans þar ffá október-
mánuði 1773 til mars 1774.
2.
Diderot er boðið að dveljast við hirð Katrínar miklu og þekkist boðið með
semingi (rétt eins og Voltaire, sem dvelst um tíma hjá Friðriki Prússakon-
ungi). Síðar á eftir að slettast upp á vinskapinn milli Katrínar og Diderots.
Diderot stendur enn í þeirri trú að „menntamaðurinn" (heimspekingurinn)
geti talað við valdhafa sem jafningja. Sú trú manna átti raunar eftir að halda
velli í tvær aldir, en í Pétursborg áttar hann sig fljótlega á því að menntamað-
urinn verði að slíta sambandinu við Meistarann, ella verði hann fangi hans
eða api.
TMM 1997:2
53