Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Blaðsíða 21

EINKAVÆÐING TEXTANS
Þegar maður veltir fyrir sér viðtökum ljóðabóka hér á landi, útbreiðslu
þeirra og lestri á nýjum ljóðabókum þá hvarflar að manni að þjóðinni finnist
að þetta sé orðið ágætt, það sé búið að yrkja nóg, mælirinn sé fullur. Þegar
maður reynir að gera sér í hugarlund íjölskyldusamkomu þar sem unga
manneskjan er spurð um væntanlegt lífsstarf og hún segir: ég ætla að verða
ljóðskáld - þá leysist sú mynd óðara upp, ljóðagerð er ekki lífsstarf neins
lengur heldur hobbí, hugleiðsluaðferð, bað til að fara í nokkrum sinnum í
viku, jafnvel tilraun til fundar við sinn innri mann - en hún er ekki lífsstarf
neins. Þjóðin er á þögulan hátt og án þess að segja neinum frá því - og allra
síst skáldunum - búin að ákveða að það sé búið að yrkja öll ljóðin á íslensku
sem hafi þýðingu fyrir einhvern annan en sjálft skáldið. Úr því að engin
þjóðskáld séu til - þá eru heldur engin skáld til. Og það voru skáldin sem riftu
samningnum sem ríkti milli þjóðar og skálda. Þegar Steinn Steinarr lýsti því
yfir á frægum fundi að hið hefðbundna ljóðform væri nú loksins dautt þá var
hann ekki að tala um stuðla og rím eins og hann hélt sjálfur og allir aðrir
héldu líka: hann var að tala um ljóðagerð yfirleitt, hið hefðbundna ljóð eins
og það hefur þekkst frá aldaöðli - ljóðið í samfélaginu. Og að sjálfsögðu var
hann síðasta skáldið í vitund þjóðarinnar. Hann var fyrsta stórskáldið sem
var ekki þjóðskáld og þar með síðasta skáldið. Og síðasta Ijóðið var Tíminn
og vatnið þar sem vex hið hvíta blóm dauðans.
I minningargreinaskrifum erum við nú að horfa upp á færslu frá óper-
sónulegri orðræðu samfélagsins um einstaklinginn sem Bókmenntastofn-
unin hefur haft yfirumsjón með - yfir á tjáningu einstaklingsins á líðan sinni
og kenndum. Það er að verða nokkurs konar einkavæðing í minningar-
greinaskrifum. Þessi einkavæðing er fyrir löngu um garð gengin í íslenskri
ljóðagerð. f skólakerfinu er lagt kapp á að kenna börnum að tjá sig, fremur en
að reynt sé að þjálfa með þeim tilfmningu fyrir braglist og ljóðagerð yfirleitt
og hvers kyns reglum er hafnað, hvort sem þær lúta að braglist eða
myndmáli, enda til þess fallnar að skerða tjáninguna. Almennt samkomulag
virðist ríkja um það að ljóðagerð sé einkamál hvers og eins - þjóðin féllst
með öðrum orðum á það með skáldunum að enginn skyldi hlutast til um
það hvernig annar hagaði sínum yrkingum, og líka á hitt að merking ljóðsins
væri í raun óþýðanleg yfir á hversdagslegt tungutak, og upplifun ljóðsins
væri svo að segja einvörðungu bundin við það sjálft.
Öldum saman hafði ljóðagerð hér á landi verið í öndvegi íslenskra bók-
mennta - bundinn texti nýttist til að skrifa sendibréf, til að skrifa pólitíska
leiðara, til að skrifa sögulega skáldsögu, til að skrifa minningargrein, til að
skrifa stólræður, til að muna eitthvað sem varð að muna - til að tjá það sem
ekki varð betur sagt öðruvísi: harm, ást, girnd, hatur. Ljóðið var fjölmiðill
sem allir höfðu aðgang að - tíðnin sem fjölmiðillinn starfaði á var kölluð
TMM 1999:2
www.mm.is
19