Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Side 4

4
fjölda spurninga um ágæti sameiginlegs gjaldmiðils, skyldur skattborgara,
valdajafnvægi og menningarmun. Ritstjórum Ritsins og ritnefnd fannst því
vel við hæfi að helga Evrópu þetta seinasta hefti ársins 2011.
Hvað er Evrópa þegar öllu er á botninn hvolft? Orðið „Evrópa“, merk-
ing þess og notkun á miðöldum og á endurreisnartímanum var umfjöllun-
arefni Denys Hay í ritgerðinni Europe: The Emergence of an Idea frá árinu
1957 og síðan þá hafa fjölmörg rit og greinar verið helguð Evrópu, ímynd
hennar, sjálfsmynd, hlutverki og sögu. Í bókinni The Origins of European
Identity sem kom út í Brussel 1993 segir: „Evrópu er ekki hægt að útskýra
með hliðsjón af landafræði, þjóðlýsingu [e. ethnography], sagnfræði eða
stjórnmálum einum saman heldur með samblandi af þessu öllu og það
stendur fyrst og fremst fyrir lifnaðarhætti eða lífsstíl, ákveðna hugsun og
skynjun.“ Hvort sú hugsun einkennist öðru fremur af skynsemishyggju,
húmanisma og vísindum, eins og segir í sama riti, er erfitt að segja til
um þótt eflaust vildu margir að svo væri. Evrópskur menningararfur er
fjölbreyttur og sundurleitur þótt hefð sé fyrir því að líta á Grikkland sem
vöggu vestrænnar menningar. Þar fæddist Evrópa í frægri goðsögn. En
erfitt er að festa hendur á henni og skilgreina. Goðsagnir hafa þó löngum
reynst drjúgur efniviður, kannski ekki síst vegna þess að þær varpa ljósi
á veruleika sem sífellt þarf að endurskilgreina. Kadmos, bróðir Evrópu,
leitaði hennar án afláts – og án árangurs – eftir að hún var numin brott.
Það er ekki þar með sagt að Evrópa sé að deyja. Ítalska fræðikonan Luisa
Passerini hefur bent á að eina leiðin til að finna Evrópu felist í raun í því
að endurskapa hana og endurskoða um leið merkingu þess að vera evr-
ópskur. En hvað er að vera evrópskur?
Frá því að Evrópusambandið var stofnað hefur ýmislegt verið gert til
þess að gefa því táknrænt vægi: Evrópufáninn var tekinn upp árið 1955,
Dagur Evrópu 1964 og í júlí 1971 þótti tímabært að Evrópa eignaðist
sinn eigin þjóðsöng, þriggja mínútna útsetningu Herberts von Karajan á
Óðnum til gleðinnar, úr síðasta kafla 9. sinfóníu Beethovens, og var tillagan
samþykkt af Evrópusambandinu 1985, fjórtán árum síðar. Staða þessa
verks og vægi innan tónlistarsögunnar endurspeglast meðal annars í flutn-
ingi þess á opnunartónleikum í Hörpu fyrr á árinu. Í riti sínu La Neuvième
de Beethoven. Une histoire politique (1999) rekur Esteban Buch forsögu þess
að þetta verk – sem talið var „táknrænt fyrir anda Evrópu“ og þá þegar
hluti af „hefð í mótun“ – varð fyrir valinu sem evrópski þjóðsöngurinn og
að ekki skyldi vera samið nýtt lag fyrir nýja Evrópu. Það var ekki síst vegna
ÁSDÍS R. MAGNúSDÓTTiR OG ÞRöSTUR HELGASON