Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Blaðsíða 62

62
Auðsætt er að möguleikar manna til að nota skynsemi sína á opinberum
vettvangi aukast mjög ef þeir geta notað móðurmálið fremur en tillært mál
sem alls óvíst er að þeir fái að læra. Móðurmálsvæðingin felur líka í sér að
hver sá sem eitthvað hefur fram að færa og vill tjá sig um það getur gert
það á móðurmálinu. Án þess er lýðræðið margfalt erfiðara í framkvæmd og
kannski í raun illframkvæmanlegt.38
Sé þetta skoðað í samhengi ESB þá er ljóst að þar verður að vera hægt á
að tjá sig á móðurmálinu á þeim þremur vettvöngum sem mestu máli skipta:
í Evrópuþinginu, í framkvæmdastjórninni og fyrir Evrópudómstólnum.
Bóndinn frá Búlgaríu og eðlisfræðingurinn frá París eru báðir kjörgengir
til Evrópuþingsins, óháð móðurmáli sínu. Þetta er lýðræðislegt grundvall-
aratriði; menn eiga ekki að þurfa að taka inntökupróf í ensku þegar þeir
eru kosnir í lýðræðislegum kosningum. Eins og ég hef bent á annars stað-
ar, hefst „málfrelsið […] á móðurmálinu“.39
Lausn ESB
Grundvallarlýðréttindi móðurmálsins hafa frá upphafi verið eitt af leið-
arljósum ESB og því hefur þessum málum verið sinnt af metnaði innan
sambandsins um langa hríð. Þýðingar og túlkun eru ekki vandamál eins og
stundum hefur verið haldið fram heldur lausn á vandamáli sem grundvall-
ast á mismunandi tungumálum þeirra þegna sem ætla að starfa saman innan
ESB. Nú eru 23 opinber tungumál innan ESB og langt er síðan menn tóku
að ræða hið babelska „vandamál“ sambandsins, en það hefur alltaf verið
leyst með sama einfalda hætti, með því að þýða og túlka. Segja má að þýð-
ingar og túlkun á þremur meginsviðum ESB þjóni þremur öryggisþáttum
lýðræðisríkisins: hinum lagalega, réttarfarslega og hinum pólitíska.
En hvaða áhrif hefur þessi stefna á hin ýmsu opinberu tungumál ESB?
Það sést kannski best á dæmi Íra. Enska er annað tveggja opinberra mála á
Írlandi og töldu embættismenn þeirra nóg að nota það á vettvangi ESB þótt
Rómarsáttmálinn væri þýddur á írsku.40 Um leið hefur verið lögð áhersla á
38 Hér hefur sú breyting orðið á að innflytjendur koma ekki aðeins í eigin persónu
heldur tala þeir sitt tungumál og finna þarf leiðir til að þeir geti notið lýðræðisréttar
síns í tungumálinu, bæði því sem þeir „búa í“ og því sem þeir flytja með sér. Þetta
er kannski ein stærsta áskorun samfélaga samtímans.
39 „Íslensk tunga og ESB“ í Lesbók Morgunblaðsins, 31. maí 2008, bls. 12–13.
40 Írska var gerð að fyrsta opinbera máli í stjórnarskrá lýðveldisins Írlands 1937.
Enska fékk einnig viðurkenningu og hefur í raun tekið sess hins fyrsta opinbera
tungumáls. Sjá: http://www.taoiseach.gov.ie/attached_files/html%20files/Constitu-
tion%20of%20ireland%20%28Eng%29.htm [sótt 12.8.2011].
GAUTi KRiSTMANNSSON