Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Síða 94

94
hugað er að stöðu skáldanna sem menningarlegra þjóðardýrlinga dregur
vissulega töluvert úr þeim mun sem er á milli þeirra en það lítur þó út fyrir
að minningarferlið í kringum Andersen hafi fremur fylgt þeim hefðum
sem tengdust konungsfjölskyldunni en Prešeren hafi fremur leyst af hólmi
þær opinberu táknmyndir sem tengjast kaþólsku kirkjunni. Arfleifð þess
síðarnefnda er samofin þróun þjóðfrelsisbaráttunnar í Slóveníu, sem lauk í
raun ekki fyrr en um 1990, en athyglisvert er að á tímum hins kommúníska
sambandsríkis Júgóslavíu er umtalsverð rækt lögð við minningu slóvenska
skáldsins. Upphefð Andersen kemur hins vegar að einhverju marki að utan
og af þeim sökum á hugsanlega betur við að skilgreina hann sem menn-
ingarlegan sendiherra Dana en hefðbundinn þjóðardýrling. Heimabæir
þeirra beggja hafa gert sitt tilkall til þess ljóma sem felst í arfleifð þeirra en
þar virðast bæjaryfirvöld í Óðinsvéum vera heldur virkari en bæjaryfirvöld
í Kranj eða héraðsstjórnin í Efri-Karníólu. Hugsanlega má líta á þessi tvö
skáld sem erkitýpur ólíkra afbrigða þjóðskáldsins í evrópsku samhengi.
Svo virðist sem sum góðskáld, höfundar eins og Shakespeare, Cervantes,
Dante og Goethe, hafi vegna alþjóðlegrar frægðar sinnar orðið sendi-
herrar sinna málsvæða úti í hinum stóra heimi. önnur skáld, til að mynda
Sándor Petöfi í Ungverjalandi, Jónas Hallgrímsson hér á landi og Rosalía
de Castro í Galisíu, eru líkari Prešeren að því leyti að þau tengjast baráttu
heimamanna fyrir auknu pólitísku frelsi og hafa fyrst og fremst hlutverki
að gegna á heimavelli.
Fjölmargar hliðar þeirra Prešerens og Andersens hafa lítið sem ekkert
verið til umræðu í þessari grein. Vísvitandi hefur takmarkaðri athygli verið
beint að höfundarverki þeirra. Ástæðan er sú að höfuðmarkmiðið var að
vekja athygli á þessum skáldum sem þjóðartáknum og þeirri virkni sem þau
hafa utan hins hefðbundna bókmennta- eða menningarvettvangs. Það er
þó varasamt og í raun útilokað að skilja þarna skýrt á milli. Þannig er ljóst
að einstakir texta þessara tveggja skálda eiga ekki aðeins ríkan þátt í helgi-
festu þeirra sem þjóðardýrlinga heldur skipta afar miklu máli á opinberum
vettvangi. Skýrt dæmi um þetta er ljóð Prešerens, „Skál“ („Zdravljica“),
sem samið var 1844 en birtist ekki í fyrsta ljóðasafni skáldsins vegna rit-
skoðunar. Það var ekki fyrr en byltingarárið mikla 1848 að það kom fyrir
almenningssjónir. Árið 1905 samdi Stanko Premrl vinsælt lag við ljóðið
og þegar Slóvenía lýsti yfir sjálfstæði sínu var það valið sem þjóðsöngur
landsins. Meðal þess sem hægt er að kaupa á æskuheimili Prešerens í Vrba
er endurprentun af eiginhandriti skáldsins af kvæðinu sem strikað hefur
JÓN KARL HELGASON