Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Síða 154

154
Frímann er ekki lengur sögumaður. Form hinnar sviðsettu heimildamynd-
ar hefur verið vinsælt form á 21. öldinni og má nefna ensku sjónvarps-
þættina The Office eftir þá Ricky Gervais og Stephen Merchant sem voru
frumsýndir árin 2001 og 2002. Sigtið er dæmi um íslenska þáttaröð sem er
sviðsett frá upphafi til enda og tekin upp eftir handriti en fleiri dæmi eru
sannarlega til um sviðsett viðtöl (í heild eða að hluta) og falsaðar heim-
ildamyndir í íslensku sjónvarpi.11
Fagmannleg sviðsetning veruleikans
Þegar við horfum á fréttir og annað efni sem snýst um miðlun „veru-
leikans“ en er ekki beinlínis listræn framleiðsla er mikilvægt að hafa í huga
að allur raunveruleiki í sjónvarpi er framleiddur. Sjónvarpsefni er þannig
texti en ekki veruleiki.12 Munurinn á leiknu efni annars vegar og hins
vegar fréttaþáttum eða sjónvarpsfréttum er loðinn í eðli sínu.13 Þetta vita
auðvitað þeir sem hafa komið fram í sjónvarpi. Fyrir fréttirnar er sérstakt
svið sem er beinlínis nefnt því nafni („fréttasviðið“) inni í sjónvarpshús-
inu. Þar situr manneskja og les fréttir. Við sjáum aldrei nema efri helming
hennar og því hafa skiljanlega orðið til flökkusagnir af því að þekktir sjón-
varpsþulir hafi mætt buxnalausir og lesið fréttir. Hvort sem þær eru sannar
eða ekki, varpa slíkar sögur ljósi á þá listrænu blekkingu sem fram fer í
fréttum. Fréttaformið sjálft hefur líka orðið efni í erlendar kvikmyndir
11 Þar má nefna söngvakeppnisfarann alræmda „Silvíu Nótt“ (leikin af Ágústu Evu
Erlendsdóttur) sem einnig varð til á Skjá einum, í þáttunum Sjáumst (2005), og að
einhverju leyti „Johnny National“ (leikinn af Erpi Eyvindarsyni) í þáttunum Íslensk
kjötsúpa (2000). Umræddir þættir voru þó á mörkum þess að vera fullframleiddir
gamanþættir og „raunveruleikaþættir“ þar sem helmingur þeirra („leikaranna“)
sem fram komu í þáttunum var óundirbúinn. Um það fólk gegnir allt öðru máli en
þjálfaða leikara sem leyfa sér ákveðinn „spuna“ í töku. Hér verður fylgt siðvenju
Roscoe og Hight sem líta svo á að formið takmarkist við fullkomlega skáldaðar
frásögur (Faking It, bls. 2).
12 Eins og Jean Baudrillard hefur bent á (m.a. í Simulations, 1983) eru bæði hinn
upphaflegi atburður og fréttin um hann jafn mikill raunveruleiki en hvorugt getur
talist „ekta“. Það breytir ekki því að heimildamyndir og fréttir gera tilkall til að
standa í nánu sambandi við atburðina („veruleikann sjálfan“) og þannig þykir öll
sviðsetning frétta sem upp kemst um reginhneyksli. Þannig munu flestir sem horfa
á fréttir telja sig vera að gera það til að „fylgjast með heiminum“ en ekki aðeins til
að njóta þeirrar skemmtunar sem hafa má af þessu listformi (þó að það væri kannski
nær sanni).
13 Sbr. grein mína, „Róbinsonsögur frá 21. öldinni: Í tilefni af komu veruleikasjón-
varpsins til Íslands“, Skírnir 180/2006, bls. 82–104.
ÁRMANN JAKOBSSON