Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Side 160

160
var fyrst og fremst að reyna að setja sjálfan sig á svið þó að það tækist
sjaldan vel. Persónur í Sigtinu gjóa einnig iðulega augunum í átt til mynda-
vélarinnar, oft af óræðum ástæðum en stundum ef kringumstæður verða
óþægilegar fyrir einhvern og sérstaklega ef Frímann hefur misst tökin á
þættinum og er farinn að hafa sig að fífli.27 Þegar á hana er horft verður
sjálf myndavélin að ósýnilegri lykilpersónu í þáttunum og raunar hefur allt
sem minnir á tilvist hennar þessi áhrif.28
Mikilvægasta einkenni formsins er þó líklega hinn ósýnilegi þáttastjórn-
andi sem er eins og skuggapersóna (hvort sem við hugsum um hann sem
sögumannsnálægð eða Plús Ex) í mörgum sviðsettum heimildamyndum
og vekur ekki síst forvitni vegna þess að hann er á fremur þversagnakennd-
an hátt senn fjarlægur og nálægur.29 Í Sigtinu er nærvera sögumannsins
þó ekki svona óræð; Frímann er mjög sýnilegur frá upphafi og þó að hann
telji sig hafa fulla stjórn á þáttunum snúast þeir iðulega í höndunum á
honum. Hin listræna blekking er þó ekki rofin; Frímann virðist ímynda
27 Þetta er mest áberandi hjá ýmsum persónum sem Friðrik Friðriksson leikur enda
gerir hann þetta óneitanlega mjög vel og lumar á mörgum tegundum af augngotum.
Þar má nefna listamanninn misheppnaða Stein Finn Brandsson (Sigtið i, 1, 2:20,
2:40, 10:31 o.v.), þráhyggjusjúklinginn Natan Jónsson (Sigtið i, 2, 3:48–3:55 o.v.),
hinn hreyfihamlaða Sigurð Ragnarsson í „Fordómum“ (Sigtið i, 6, 2:00, 17:31,
17:55 o.v.), stílistann Sigurjón Linnet í „Lífi og stíl“ (Sigtið i, 7, 1:43, 3:37, 4:41
o.v.) og keppinaut Frímanns, sjónvarpsmanninn Pál Bjarna Friðriksson í „ ... með
Frímanni Gunnarssyni“ (Sigtið i, 8, 8:55 o.v.). Páll Bjarni er raunar frekar ógnandi
en flóttalegur, eins og hann langi ekki til þess að vera í viðtalinu og hugsi töku-
manni þegjandi þörfina. Sigurjón Linnet stílisti hneigist hins vegar til þess að mæna
á myndatökuvélina góða stund (eins og hann og tökuvélin eigi í ástarsambandi)
fremur en að gjóa augunum sem snöggvast til hennar. Í sumum tilvikum er fyrst og
fremst verið að afhjúpa nálægð myndavélarinnar eins og þegar „þráhyggjusjúkling-
urinn“ Natan hefur fengið geðlækninn sinn og Frímann í heimsókn í eldhúsið sitt;
þá finnst honum greinilega erfitt að leiða hjá sér sjónvarpstökumann heima hjá sér
og er stöðugt að líta í átt til hans. Hjá öðrum viðmælendum (til dæmis Steini Finni
og Sigurði) liggur beinna við að túlka augnaráðið þannig að þeim þyki viðtalið og
hegðun Frímanns óþægileg og gera má ráð fyrir að flestir áhorfendur skilji þá til-
finningu mjög vel.
28 Þannig hefur því verið haldið fram að sjálf tökuvélin sé aðalstjarnan í kvikmyndum
eins og The Blair Witch Project (1999) þar sem myndatakan er frumstæð af ásettu
ráði, sjá m.a. Michael Cieply, „They Shoot Movies, Don’t They: The Camera as
Star,“ The New York Times 18. feb. 2011).
29 Það er umhugsunarefni hvort rétt sé að líta á tilbúinn ósýnilegan kvikmyndagerð-
armann eða þáttastjórnanda sem sögumann eða jafnvel söguhöfund en mér er þó
nær að túlka hann á fyrri veginn þar sem söguhöfundurinn verður varla aðgreind-
ur frá merkingu textans en á hinn bóginn má ímynda sér rof milli hins tilbúna
kvikmyndagerðarmanns og merkingar textans.
ÁRMANN JAKOBSSON