Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Side 187
187
á frumsýningu á leikriti byggðu á Óvininum, áttar hann sig gáttaður á því
að hann gaf henni hring sem var nákvæmlega eins og hringurinn sem
Jean-Claude Romand hafði gefið ástkonu sinni rétt áður en hann reyndi
að ráða hana af dögum. „Er hægt að komast skýrar að orði með því að gefa
henni hringinn: Ég heimta að þú trúir mér, en ekki trúa mér, ég lýg?“20
Sagt er að leyndarmálið sé rétt eins og draugur sem ásæki fjölskyldu-
meðlimi án afláts. Birtingarmyndir eru þó ekki þær sömu hjá fyrstu og
annarri kynslóð fórnarlamba enda höndla þær leyndarmálið ekki á sama
hátt. Fyrri kynslóð geymir í sér leyndarmálið, sem skipt er á milli löngunar
til að þegja og þarfar til að tala. Hélène Carrère d’Encausse minnist annað
veifið á leyndarmálið með óbeinum hætti, og viðurkennir fyrir syni sínum
að hún hafi fyrir skömmu endurlesið bréf föður síns.21 Hún bannar honum
ekki að skrifa sögu fjölskyldunnar en biður hann þó um að bíða eftir því að
hún falli frá. önnur kynslóðin, sem Emmanuel tilheyrir, virðist hafa liðið
þjáningar vegna sálfræðilegs rofs. Annars vegar er þörfin fyrir að trúa því
að leyndarmálið sé ekki jafn hryllilegt og af er látið; hins vegar spurningin
um það af hverju leyndar sé þörf. Þá koma í ljós persónuleg vandamál, til-
finningar um að hafa glatað samsemd sinni og sjálfsmynd, þörfin fyrir að
vita, ekki bara hvaðan maður kemur, heldur hver maður er: „Allt mitt líf
hefur mér fundist ég vera óvenjulegur, afbrigðilegur, í senn furðulegur og
hryllilegur.“22
Til allrar hamingju yfirstígur höfundurinn vanlíðan sína og umbreytir
henni í skáldskap. Það hafa ekki allir þá getu. Sumir kjósa dauðann, eins
og frændi Emmanuels og aðrir missa vitið. Sálfræðingurinn Ronald Laing
fjallar um innrætingu fjölskylduvandamála sem snerti fjölmargar kynslóðir
og getur haft í för með sér geðklofa: „Líkami [sjúklingsins] var eins konar
grafhýsi, kirkjugarður þar sem draugar fjölmargra kynslóða hafast við þótt
líkamsleifar þeirra séu grotnaðar. Umrædd fjölskylda hafði grafið sína
dauðu, einn ofan á annan.“23 Í þessu dæmi snýst málið um eina hlið á firr-
ingu persónunnar sem gæti rofnað við að skynja sig of nákomna erfðalínu
sem á endanum gerir innrás og fullkomnar sjúklegan veruleika.
Stundum vill það henda Carrère sjálfan að vera á mörkum andlegs
ójafnvægis. Hann var, til dæmis, í þó nokkuð langan tíma sannfærður um
að hafa valdið dauða Nönu, rússneskrar fóstru sinnar, og meira að segja
20 Sama rit, bls. 344.
21 Sama rit, bls. 144.
22 Sama rit, bls. 94.
23 Ronald D. Laing, La politique de la famille, París: Stock, 1979, bls. 68–74.
LEyNDARMÁL EMMANUELS CARRèRE AFHJúPUÐ