Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2011, Qupperneq 210

210
Meginhugmyndir Poppers
Hverjar eru meginhugmyndir Poppers? Sú fyrsta er að vísindin hvorki
beiti né geti beitt svonefndri tilleiðslu.21 Önnur er sú að ekki sé hægt að
sanna vísindakenningar, hins vegar sé röklega mögulegt að afsanna þær.
Vísindakenningar eru því fallvaltar (e. fallible), við höfum enga tryggingu
fyrir því að þær séu sannar. Þriðja er hugmyndin um að reynsla geti ekki
verið forsendulaus, heldur sé hún ávallt fræðaskotin (e. theory­impregnated).
Sú fjórða að það sem einkenni góða vísindakenningu sé að hún hafi mikið
afsönnunargildi. Því eigi vísindamenn að hámarka afsönnunargildi kenn-
inga sinna og hamast við að reyna að afsanna þær í stað þess að reyna að
sanna þær. Sú fimmta að besta aðferð vísindanna sé tilgátu- og afleiðsluað-
ferð með afsönnunarsniði, beiti vísindamenn henni ekki nú þegar, þá ættu
þeir að gera það. Í sjötta lagi að jafnt náttúru- sem hugvísindamönnum
beri að beita þessari aðferð. Í sjöunda lagi að draga beri markalínu milli
vísinda og ekki-vísinda. Í flokki ekki-vísinda megi finna gervi-vísindi ýmiss
konar en þau séu fremur af hinu illa.
Frómum lesanda kemur sjálfsagt margt af því sem hér er sagt spánskt
fyrir sjónir en reynt skal að skýra þessar staðhæfingar smám saman. Þær
eru reyndar ekki skiljanlegar nema menn viti hvernig Popper brást við
kenningum hinnar rökfræðilegu raunspeki (e. logical positivism). Sem
ungur maður í Vínarborg tengdist Popper lauslega svonefndum Vínarhópi
(þ. Wienerkreis). Þetta var hópur menntamanna sem vildi efla raunspeki
(pósitívisma) nýjum rökum og tengja hana þeirri táknrökfræði sem þá var
ný af nálinni. Það er þess vegna sem stefna Vínarskólans kallast einatt
„rökfræðileg raunspeki“. Eins og flestir reynslusinnar (empiristar) töldu
Vínarskólamenn að þekkingin ætti sér aðeins tvær uppsprettulindir, reynslu
og rökvísi. Þessari kenningu sniðu þeir málspekilegan skrautbúning. Aðeins
væru til tvær gerðir yrðinga sem væru þekkingarlega merkingarbærar,
raunhæfingar og rökhæfingar. Þær síðarnefndu eru sannar eða ósannar í
krafti merkingar sinnar. Það er til dæmis röklega satt að piparsveinninn
Jón sé ógiftur maður því piparsveinn merkir einfaldlega „ógiftur karlmað-
ur“. Stærðfræðileg sannindi eru sömu ættar, stærðfræðilegar yrðingar má
smætta í rökfræðilegar yrðingar. Raunhæfing sem stendur undir nafni er
alfarið smættanleg í yrðingar um hreina, forsendulausa skynreynslu. Dæmi
um slíka yrðingu gæti verið: „Ég skynja eitthvað hringlaga og rauðan blett
á hótelinu Píramídinn Kaíró kl. 10:20 þann 22. mars árið 2010.“ Yrðingar
21 Tilleiðsla felst í því að alhæfa út frá einstökum tilvikum.
STEFÁN SNÆVARR