Peningamál - 01.07.2006, Side 75

Guðrún Yrsa Richter og Daníel Svavarsson1
Um útreikning á gjaldmiðlavogum
Í greininni eru færð rök fyrir því að aðferðir sem notaðar hafa verið við að reikna gengisvísitölur sem
Seðlabankinn birtir (þ. á m. vísitölu gengisskráningar) þjóni ekki fyllilega hlutverki sínu og þá sérstaklega í
kjölfar breytinga á peningastefnunni. Settar eru fram hugmyndir um nýjar vísitölur sem taka mið af aðferð-
um sem t.d. hefur verið beitt í Bretlandi og Bandaríkjunum undanfarin ár og einkennast af því að val gjald-
miðla í vogirnar er kerfisbundnara en núverandi aðferð. Gjaldmiðlar verði teknir inn í vístölurnar að upp-
fylltum tvenns konar misströngum skilyrðum. Í „þrengri” vísitöluna verði tekin öll lönd sem eiga meiri
viðskipti við Ísland en sem nemur 1% af heildarvöruviðskiptum. Í „breiðari“ vísitölunni verði tekið tillit
til gjaldmiðla allra landa sem eiga meiri viðskipti við Ísland en sem nemur 0,5% af heildarvöruviðskiptum.
Mismunandi tilgangur og sjónarmið við
útreikning gengisvísitalna
Vegið gengi (e. effective exchange rate) er lykilhugtak innan hagfræð-
innar. Vegið nafngengi lýsir hlutfallslegu verði heimagjaldmiðils gagn-
vart tveimur eða fl eiri erlendum gjaldmiðlum en vegið raungengi gefur
vísbendingu um breytingar á samkeppnisstöðu landa eða gjaldmiðla-
svæða. Í báðum tilfellum er um reiknaðar stærðir að ræða þar sem
aðferðir við val og vægi gjaldmiðla í útreikningunum hafa mikil áhrif
á skýringargildi þeirra. Í þessum tilgangi reiknar Seðlabankinn meðal
annars þrjár vísitölur: vísitölu gengisskráningar, raungengi miðað við
neysluverð og raungengi miðað við hlutfallslegan launakostnað. Þessar
vísitölur eiga það allar sameiginlegt að þær byggjast á ákveðinni gjald-
miðlavog sem segir til um hvaða gjaldmiðlum tekið er mið af og hvert
vægi hvers og eins gjaldmiðils er. Megintilgangur þessarar greinar er
að fjalla um þær aðferðir sem notaðar eru við að ákveða samsetningu
þess háttar gjaldmiðlavogir, þ.e.a.s. hvernig velja á gjaldmiðla í vogina
og hvernig ákvarða skal vægi einstakra gjaldmiðla.
Fræðilegur grundvöllur gjaldmiðlavoga er ekki einhlítur en að-
ferðir hljóta að endurspegla mikilvægi þess að tekið sé mið af því hlut-
verki sem þeim er ætlað að gegna ásamt áreiðanleika innlendra og
erlendra gagna. Við ákvörðun stefnu í gengismálum togast á tvenns
konar sjónarmið að því er áhrærir hlutverk gengisins: annars veg-
ar sem tæki aðlögunar í þjóðarbúskapnum, hins vegar sem kjölfesta
peningastefnunnar. Þessi sjónarmið endurspeglast í vægi gjaldmiðla í
þeirri vísitölu sem gengisstefnan tekur mið af. Í löndum þar sem fylgt
er fastgengisstefnu í því skyni að skapa kjölfestu við verðlagsþróun
er tilhneiging til að festa gengið gagnvart gjaldmiðlum sem einkenn-
ast af stöðugu innra virði, þ.e.a.s. lítilli og stöðugri verðbólgu (e. hard
currencies). Gjaldmiðlum landa sem búa við óstöðugt verðlag er því
haldið utan við vísitöluna, jafnvel þótt viðskipti við þau séu umtals-
verð. Þar sem áhersla er lögð á gengisbreytingar sem tæki aðlögunar
1. Höfundar eru hagfræðingar á hagfræðisviði Seðlabanka Íslands. Hluti greinarinnar byggist
á skýrslu sem unnin var af höfundum auk Regínu Bjarnadóttur og Arnórs Sighvatssonar.
Hljóta þau bestu þakkir fyrir. Þá ber einnig að þakka Þórarni G. Péturssyni fyrir gagnlegar
ábendingar og Guðrúnu Sóleyju Gunnarsdóttur fyrir veitta aðstoð. Höfundar eru einir
ábyrgir fyrir öllum göllum sem eftir standa. Þær skoðanir sem hér koma fram eru höfunda
og þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.