Skírnir - 01.04.1990, Qupperneq 203

SKÍRNIR
SVART Á HVÍTU
197
fyrstu sýn, en vægi hennar eykst verulega þegar nánar er að gætt. Fyrir
íslenska lesendur rennur gildi hennar nefnilega að vissu leyti saman við
raunsæisgildið með því að okkur er nauðsynlegt að missa ekki sjónar á því að
um svertingja er að ræða. Við þurfum að samsama okkur við menningarlega
stöðu þeirra til að geta skilið stöðu persónanna í sögunum, bæði í lífi þeirra
innan verkanna og í lífinu almennt. Af þessu leiðir að tungumál þýðingar-
innar verður að bera einhver merki sem talist geta sameiginleg henni og
svertingjamálinu, t.d. að vera óformlegt, óviðurkennt, samþjappað, hafa jafn-
vel rangar beygingar.
Skáldsögurnar sem hér er fjallað um gera þó ekki allar eins mikið úr
muninum á svartri ensku og hinni viðurkenndu. Þannig er engin bein
andstæða svartrar ensku í Ástkarri, en í Konunum á Brewster Place örlar á
henni. í The Color Purple gegnir þessi munur hins vegar veigamiklu hlutverki
því hin svarta enska er greinilega liður í veruleikalíkingu sögunnar þarsem
hún er Celie mjög tamt og í raun eðlilegt mál, en bréf Nettiear fjarlægjast
þetta málsnið æ meir eftir því sem á líður. Þannig dregur þessi mállega
mótsetning fram skýran mun á þeim systrum og ýtir undir úrkastskennd
Celiear. Munurinn á þessum málum sést vel á ráðunum sem þær beita til að
sýna útþurrkun sjálfsins: Celie kann ekki annað ráð en að strika beinlínis yfir
orðin „ég er“; Nettie ræður næstum því við að útlista þessa hrottalegu hugsun
þegar hún segir um Sofiu (þernu bæjarstjórans) að „she suddenly sort of
erased herself“ (111) sem kemst með ágætum til skila í þýðingunni: „skyndi-
lega var eins og hún þurrkaði sjálfa sig út“ (124).
Þýðandi Purpuralitsins virðist þó yfirleitt mjög ráðvilltur andspænis þessu
grundvallarvandamáli einsog sést á því geysilega misræmi sem gætir við lausn
þess. Af þýðingunni er tæpast hægt að ráða annað um hlutverk svörtu
enskunnar ellegar stöðu hennar gagnvart viðurkenndri ensku en að hún sé
skrýtið, afbrigðilegt mál fólks sem vart kann að tala. Svarta enskan flyst sem
sé yfir í íslensku líkust hentugleika-óreiðu sem glöggt má sjá í þessum textum:
Harpo bring her over to meet his
daddy. Mr.__say he want to have
a look at her. I see ’em coming way
off up the road. They be just march-
ing, hand in hand, like going to war.
(29)
Harpo kemur með hana að kynna
fyrir pabba sínum. Hr.___ hafði
sagst vilja skoða hana. Sé þau koma
labbandi langt uppá vegi. Leiðast,
ganga í takt, einsog á leiðinni í stríð.
(36)
Hér sést glöggt að íslenskan er fáguð í eðli sínu - sögnin „meet“ er þýdd sem
„kynna fyrir“ - en hljóðstytting svörtu enskunnar er færð yfir með því að
fella orð úr setningum svo að þær standast ekki setningafræðilega; þannig
dettur heil setning niður („They be“). Það sem gerir þessa lausn þó ómögu-
lega er að það einfalda er flækt í net þróaðrar setningabyggingar: „Mr._say
he want to“ (sem er mjög einföld og eðlileg nútíðarsetning) verður „Hr.____
hafði sagst vilja“ (þ.e. flókinn lýsingarháttur þátíðar í miðmynd sem minnir