Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 195

Jörgen Pind: Umbrotsforritið TgX
183
3 íslensk útgáfa af TgíK
3.1 TeK í öðrum málum en ensku
Þótt TgX hafi upphaflega verið ætlað að setja bækur á ensku er þannig frá
forritinu gengið að það er á engan hátt takmarkað við enska tungu. Flest eða
allt í TgjX er með þeim hætti að notandinn getur skilgreint það ef því er að
skipta. Þetta gildir líka um þann skilning sem TjjX leggur í þau tákn sem er að
finna í ritum. Hægt er að skilgreina bókstafl og stýritákn að vild hvers og eins.
Langt er síðan farið var að nota TgX í Evrópu. Danir voru meðal hinna fyrstu
og hefur TgjX verið notað við Arósaháskóla allt frá því um 1980 og var þá um að
ræða eldri gerðina af TjrjX, TgjX79. Nýrri gerðin hefur einnig verið tekin í notkun
víða. Einna fyrst mun það hafa verið í Frakklandi. Jacques Désarménien varð
t.d. fyrstur til að þróa franska útgáfu af TgX (Désarménien 1985). Til þess að
koma því í kring þurfti hann að breyta leturtöflum TgX. I frönsku eru fjölmargir
stafir með broddum og öðrum stafmerkjum. Hægt er að setja flest slík merki
með „fljótandi“ stafmerkjum í TgX. Vandinn við þá leið er hins vegar sá að TjjX
skiptir ekki orðum sem geyma slík fljótandi stafmerki sjálfvirkt á milli lína. Til
að línuskiptingin nái fram í TgX verða allir stafir í málinu að vera tiltækir sem
heilar stafmyndir. Désarménien notaði því METRFONT til að búa til þá stafi sem
á þurfti að halda og setti saman nýjar leturtöflur fyrir frönsku.
Hér er reyndar ekki ástæða til að fjölyrða um hinar margvíslegu útgáfur af
TeX. Þó má nefna að til eru útgáfur fyrir grísku (Levy 1987) og japönsku (Saito
1987) auk helstu Evrópumála. Tilraunir hafa verið gerðar með að láta TjjX
setja samtímis enskan og arabískan texta og eru orð þá ýmist lesin frá hægri
eða vinstri (Knuth og MacKay 1987). I nýlegri grein eftir Dominik Wujastyk
(Wujastyk 1988) er getið um helstu letur sem gerð hafa verið með METRFONT
og hægt er að nota með TgX.
Ljóst er að huga þarf að þrennu til að TgjX verði nothæft í öðrum málum en
ensku:
1. Búa þarf til töflu um orðskiptingar í viðkomandi máli.
2. Laga þarf letrið að málinu. Oft þarf að bæta stöfum í leturtöflur Tj)X.
Hægt er að nota annað letur en METRFONT-letur Knuths með TfjjX. Hins
vegar er eðlilegt að það sé einnig tiltækt með TjjX, m.a. vegna þess að það
hentar öðrum leturtegundum betur við setningu stærðfræðitexta.
3. Loks þarf að laga fjölvasöfnin að málinu, m.a. að þýða í þeim heiti á fyrir-
sögnum og öðrum riteiningum sem birtast í ritinu þegar það er prentað.
Hér verður aðeins vikið að fyrri atriðunum tveim enda eru þau forsenda þess
að ráðist sé í þriðja verkefnið.
3.2 Línuskiptingar
í prentuðu máli hefur myndast sú hefð að jafna texta við báðar spássíur. Stafir
í letri liafa ólíka fyrirferð og fer ekki hjá því að misjafnlega margir stafir komast
Ord og tunga 1 13