Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 171
Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
159
berja
berja
berja e-n frá sér: „Ekki máttum við sveifla ..
bandspotta eða spýtu í kringum okkur því þjýJlrll
þá 'börðum við frá okkur englana'." (Tms.
(Árn.)).
berja e-n niður: slá e-n svo að hann fellur AJ
fm20 Ég áleit þá, og trúi því enn, að mennímir,
sem hjálpuðu mér upp úr sjónum, hafi verið
sömu mennirnir, sem börðu mig niður á
gotunni. (IndEinSéð., 169).
BERJA SIG: ¦ X. [fugl:] blaha vængjunum
fm20 Rjúpan flaug af í styggara lagi og barði
sig aumkunarlega, þaut eftir kvíabólsstígnum
eins og vængbrotin væri. (GFrRit. II, 226).
¦ 2. berja sig utan slá ávítandi á líkama sinn
si9 fólkið barði sig utan fyrir vitleysuna og
innvortis nagandi kvöl og skömm fyrir þessa
athöfn. (EirÓl., 211).
berja E-U: slá e. beina e-u harhalega [í e-a
stefnu] mi9 sat þar þegjandi á kístunni og barðí AJ
hælunum í hliðina. (JThSk. I, 56); sl9 slóst
hún upp á hana með skapraunarorðum, þreif
af henni bogann og barði honum glottandí um
eyru henni. (StollGoð., 40); f20 ÞeÍr [d: ung-
arnir] börðu vænglúrunum í vatnsskorpuna.
(JTrRÍt. I, 275); berja bægslunum brjótast
e. þjó'snast áfram mi9 Þar er lýst þrjótinum,
sem einlægt ber bæxlunum, og hirðir ekkert
um náttúruna. (Norðri. 1856, 53); sl9jeg, sem
nú er að berja bækslunum fyrir lífi mínu og
minna. (Þjóð. 27, 117); berja e—u í vænghui ft
afsaha sig með e-u ml9 En sé hann svo ófyrir-
leitinn, að ljóstra upp ást minni, þá ber ég þvi
í vænginn, að ég hafi talað svona við hann.
(Þús. I, 49); ml9 Nú skal ég sjá, hverju þú ber
í vænginn, mælti hún. (Þús. I, 119); f20 Þú
hefir alt af barið einhverju í vænginn. (EHKv-
Rit. V, 189); berja hÖfðinu við steinínn neita
að beygja sig fyrir staðreyndum sl7 Illt er að málsh.
berja Höfdenu vid Steinenn. (GÓlThes., 1825);
sl7 Hardt er ad berja Hofdenu wid Steinenn. málsh.
(GÓlThes., 1446); U9 Bágt er að berja höfðinu málsh.
við steininn. (GJ., 42); fi9 Ad mótmæla honum
mundí því verda ad berja hofdinu vid steininn.
(Klp. VII, 69); sl9f20 að stjórnin ... berji ekki
hofðinu við steininn gegn því, sem sanngjarnar
kröfur heimta. (JsJsRit. III, 270).
berja e—u fram: halda e-u (áhaft) fram,
staðhœfa e-ð sl9 Sjer sýndist ... hæpið að HT
berja einhverju fram með ofurkappi, í staðinn
fyrir með skynsemí og sönnnnum. (Isaf. 1879
viðauki, 36); f20 Hann [d: Teitur] er ekki
soguleikur, og það er ónákvæmni að berja
því fram þvert ofan í yfirlýsingu mína í
athugasemdunum. (JTrRit. VIII, 467).
berja e—u í e—ð: berja augum f e-ð verða hT
starsýnt á e-ð mi9 lýtur samningurinn að
ýmsu, er þau munu berja augum í. (Skírn.
1863, 59); si9 hafa þeir menn komizt á þingið
er lengi hafa barið augum í svo mörg lagalýti.
(Skírn. 1868, 159); sl9 en borðu hins vegar
augum í kostnaðinn og þær áþyngdir, er af því
hlytu að rísa. (Skírn. 1871, 174).
berja e—u niður: breiða yfir e-ð ml7 eingenn
skyllde draga Fiodur yfer Synder sijnar / beria
þeim nidr cda laata sier lijtid til þeirra fmnast.
(FörstSkrift. G, VIIIv).
berja e—u við: ftara e-ð fram sem afsökun
(fyrir e-u) mi6 kappsemin tijl at kenna Gudz
ord heimtizt at predikorunum / swo at einginn
meige þui vid beria. (CorvPost. II, 62r); sl6 Nu
so ad eingen þurfe þessu hier epter vid ad
beria. (DietrPass. A, Ilr); si7 Sumer beria
þvi vid / ad þeir hafe laangann KyrkÍuveg.
(DilherrPost. A, Illr); msis at berjaeinhveriu skýring
vid, causari aliqvid, vel culpam in rem
qvandam rejicere, causa qvadam prætensa
et excogitata semet excusare, vel á crimine
qvodam purgare. ... at berja vid faatækt
edur heilsu veiki. (JÓGrvOb.); sl8 því hv0rugr
þeirra þurfti skulldum vid at beria. (LFR.
IV, 44); fl9 oc var því vidbarid at bændr
hefdi fyrir þá sok skorast undann skattgialdi.
(EspArb. III, 31); ml9 Þó hann berði því við,
að hjá sér væri mikíll gullskortur. (Felsenb.,
350); mi9 Sumir berja því við, að þeir séu
hræddir. (ArsrÞór. II, 39); ml9 Því er opt
barið við að menn þurfi að hafa brennivín
til að hressa sig á. (NF. III, 130); ml9 en
hann barði við heilsulasleik sínum. (Þús. I, 4);
sl9 og þó sendi jeg þinginu 10 exemplör, svo
því verður ekki barið við, að gengið hafi verið
fram hjá þinginu. (ísaf. 1891, 261); sl9 allt
af er því við barið, að ekkert verði gert fyrir
peningaleysi. (Þjóð. 34, 76); sl9 Sumir kunna
að berja því við, að sokum harðæris og óárunar
sé tíminn nú illa valinn til slíks fyrirtækis.