Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 137

Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans 125
rununnar roskinn-rúm. Sú ritstjórnarvinna sem lögð var í þetta sýnishorn leiddi
ýmislegt í ljós um einkenni safiianna og gaf mikilsverðar vísbendingar um hvernig
standa bæri að efnisúrvinnslu og ritstjórn, m.a. með gerð orðabókar fyrir augum.
Svo sem vænta mátti hafði efniviður í söfnum Orðabókarinnar mikla yfirburði
yfir hliðstætt stafrófsbil í Orðabók Blöndals, bæði með tilliti til orðafjölda sem
reyndist rösklega fimm sinnum meiri og eins með tilliti til fjölbreytileika notk-
unardæma þegar á heildina er Utið. Hins vegar kom skýrt fram að margs konar
vandkvæði væru á því að hefjast handa við ritstjórn stórrar sögulegrar orðabókar
með hefðbundnum hætti, þar sem stafrófsröðin er látin ráða ferðinni og 611 efnis-
tök þurfa að vera mótuð þegar í upphafi. I fyrsta lagi var augljóst að slíkt verk
myndi taka feikilega langan tíma (sýnilega meira en eina öld, nema stóraukinn
mannafli kæmi til). I öðru lagi yrði erfitt að ná samræmdum tökum á einstökum
orðflokkum þegar frá upphafi nema þeir væru með einhverjum hætti teknir fyrir
hver fyrir sig. I þriðja lagi var ljóst að enn er dæmasafhi eiustakra orða ábótavant
og sérstakra ráðstaíana þörf til að ráða bót á því áður en ráðist er í fullnaðarlýs-
ingu orðanna. I fjórða lagi var htið svo á að óheppilegt hlyti að vera að miða alla
úrvinnslu og ritstjórnarvinnu við textagerð einnar tiltekinnar orðabókar, þegar
Htið er til allrar þeirrar fjölbreytni sem fram kemur í notkunardæmunum. Eðh-
legt væri að fyrsta úrvinnsla efnisins beindist að því, öðrum þræði a.m.k., að
greiða almennt fyrir flokkun og vah einkennisþátta og dæma við orðabókargerð
og um leið fyrir margs konar upplýsingaheimt óháð eiginlegum orðabókarnotum.
Slík úrvinnsla er sérstaklega brýn að því er varðar dæmarík orð þar sem mikil
fjölbreytni kemur fram í notkun og gildi notkunardæmanna er af ýmsu tagi. En
einnig er rétt að hafa í huga hversu mikilla fanga er að leita í söfnum Orðabók-
arinnar af ýmsu tilefhi, hvort sem athyghn beinist að orðfræðilegum atriðum af
einhverju tagi (svo sem beygingu, setningargerð og merkingarþróun) eða orðin
eru notuð til aðgangs að menningarsögulegum athugunarefnum (hér má nefna
athuganir á þjóðháttum og verkmenningu). Með þessi sjónarmið í huga var á-
kveðið að ráðast í afmarkað ritstjórnarverkefni sem annars vegar markaði áfanga
að orðabókarverki sem tæki til orðaforðans í heild og hins vegar miðaði að því
að skila alhhða úrvinnslu á efniviði Orðabókarinnar með hin margvíslegustu not
í huga.
2.1 Afmörkun og markmið
Þegar velja skal afmarkaðan hluta orðaforðans sem sjálfstætt viðfangsefni með
þau markmið fyrir augum sem lýst var hér að framan fer ekki hjá því að athyglin
beinist að sagnorðum, Enginn orðflokkur sker sig eins skýrt úr í orðabókum,
hvort sem þær eru skoðaðar með augum lesenda eða þeirra sem að samningu
þeirra standa. Allur þorri þeirra orða sem mest fer fyrir í orðabókum telst til
sagnorða, og lýsing þeirra er jafnan margbrotnari en lýsing annarra orðflokka.
Þar reynir því mjög á samræmi í framsetningu og skipulega efnisflokkun eigi
lesandinn að geta glöggvað sig á einkennum orðanna eða ratað að því atriði
sem hann ætlar að kynna sér. Enginn orðfiokkur nýtur heldur jafn mikillar
orðabókafræðilegrar athygh. Svo mjög skera sagnorð sig úr að ástæða þykir til
að semja sjálfstæðar orðabækur sem eingöngu fjalla um sagnorð og orðasambönd