Orð og tunga - 01.06.1988, Blaðsíða 165

Jón Hilmar Jónsson: Sagnorðagreining Orðabókar Háskólans
153
berja i berja
berja v., barði - barinn (barður);
655 daemi alls (Rms.: 604 d.);
daemi í texta: 428_________________________
BERJA: ■ 1. slá, veita högg sl7 *Hesturinn Ai
barde og hesturinn slo. (ífk. IV, 184); „Ekki þjóðtrú
mátti berja kringum sig með svipu eða öðru
keyri. Það fældi frá manni allar góðar verur.w
(Tms. (Árn.)); „Lundi kemur á skot. Þá slær ^
hann [o: veiðimaður] háfnum á eftir honum. samJi
Þetta er kallað að berja, lemja eða slá.“ (Tms.
(Vm.eyjar)); berja liæl og hnakka brjótast ai
ákaft um fl8 Þott hun [d: veroldin] velltest
umm / og berie Hæl og Hnacka. (VídPost.
I, 199); berja í nestið vera í andarslitrunum, bi
vera aö dauða kominn (Tms. (Suðvesturl.));
„Talað var um að berja nestið, en oftar var skýring
þó talað um að berja í nestið. Eg hugsa að
þetta liafi verið dregið af því að harðfiskur var
mikið notaður þegar farið var í langferð. Við
skildum þetta svo að hér væri verið að berja
í síðustu langferðina.“ (Tms. (Grindavík)).
■ 2. mylja [tað til áburðar á túni] sl8 er og Bi
[sleggja] naudsynleg til ad beria aa tunum
med. (OOlUrt., 9); sl8fi9 *adallinn kvasast ef
hann fer / út á tún ad berja. (MStLjóðm.,
102); msl9 Gudda ráðskona var úti á túni að
berja. (BGröndRit. II, 44); si9 Þar sem túnin
eru sléttari, aka menn venjulega mykjunni
á máli hverju út á túnin (til þess betra
verði að berja segja menn). (Skuld. 1880
nr. 102, 19); sl9 er það víða siðr að klína þjóðh.
blautri mykjunni, undir eins og hún kemur
úr fjósinu, út yfir þúfnakollana, og láta hana
liggja þannig, þangað til farið er að berja.
(Skuld. 1880 nr. 102, 18); m20 haltu áfram
að berja og vertu ekki að glápa útí loftið,
sagði eldri bróðirinn, þeir stóðu á túninu og
börðu. (HKLSjfólk., 343); s20 Svo var á vorin þjóðh.
unnið á með kláru, barið og strokið jafnt úr
mylsnunni, sem vannst vel. (GÞLundStarfsh.,
35); berja á túni ml9 berja á túni glebas skýring
subigere. (Lbs307 4to.); m20 var farið að berja þjóðh.
á túni, þ.e.: taðið var mulið með klárum, og
mylsnan breidd yfir túnið. (Breiðdæla., 89);
berja á velli 18 *Alla vorsins úti stund, /
er eg á velli ad berja. (Gamkv., 73); ml8 Eg skýring
Ber á Velle (tune) occo. (JÁLbs2244to., 93);
m20 Byrjað var að berja á velli vorið 1871.
(JSigSig., 73). ■ 3. knýja á ([dyr] með höggum) Ci
sl6 Eg sef / enn mitt Hiarta vaker / Þad er
mijns Vinar Raust / sem þar ber. (Ljóð. 5, 2
(GÞ)); fl7 med þui ad þu sialfur aminner mig /
þa vil eg leita og bidia og beria. (MollMed. K,
7r); ml9 geingu þeir að dyrum og börðu. (JÁÞj.
II, 181); ml9 heyrði hún að það var barið.
(JÁÞj. I, 281); ml9 sagðist [hann] ekki hafa
þorað að fara til dyranna, en víst hefði einhver
barið. (JÁÞj. II, 476); ml9 Þegar þeir eru
búnir að berja kemur nokkuð roskinn maður til
dyra. (JÁÞj2. V, 320); m20 *Það var eitt kvöld
að mér heyrðist hálfvegis barið. (JHelgLand.,
25); berja að dyrum ml9 Þar barði eg að c[
dyrum. (JÁÞj. II, 38); fm20 Ég var búinn að
klappa á hurðina fyrir æðitíma. Nú vildi eg
reyna hitt, að berja að dyrum. (GFrRit. II,
250); s20 Það er ósvinna að berja að dyrum þjóðh.
í Færeyjum. (JÁmVeturnóttak., 28); berja á
dyrum ml9 Einar barði á dyrum. (JÁÞj2. IV, cl
156); mi9 Hann ber á dyrum. (JÁÞj2. IV,
425); ml9 Um nóttina er barið á dyrum og
er sagt að sýslumaður sé þar kominn. (JÁÞj2.
III, 502); berja til dyra sl9f20 óðara en varði cT
var hann kominn að garðshliðinu og barði til
dyra. (MJSherl. I, 290). »4. róa (kröftuglega)
á móti veðri/vindi sl9 er veðrið lítið lægði, Di
börðu þeir úr eyjunni. (FrEggFylg. II, 116);
f20 Ætlaði ég þá að láta karlana berja og
tókum við saman seglin. (SvbEgFerð. II, 464);
m20 Vcirð hann þó að ‘berja’ klukkutímum
saman ... þar til að hann komst ‘undir vind’,
þ.e. þangað til að hægt var að nota seglin.
(JóhBárðÁr., 92); m20 svo að ekkert var annað
að gera en að fara að berja í land aftur.
(ÞJForm., 80); m20 Hann [o: formaðurinn]
taldi ómögulegt að berja til baka á móti
veðrinu. (Ársrísf. 1959, 156); m20 við höfðum
barið hvíldarlaust utan úr Bolungarvík allan
daginn. (Ársrísf. 1959, 160); m20 barði ég á
bátnum ... inn á Þingeyri. (Ársrísf. 1961,
189); m20 Þótt sjór væri tipplóttur ... fóru
flest róðraskip að berja fram í djúp. (Suðurn.,
319); ms20 Svo börðu feðgarnir af alefli gegn
veðurofsanum í bátskelinni. (KristmGMorg.,