Orð og tunga - 01.06.1990, Qupperneq 31

Guðrun Kvaran
Almúganum til sæmdar og sáluhjálpar
Um íslenskar biblíuþýðingar
1 Inngangur
Oft hefur því verið haldið fram að hefðu Islendingar ekki eignast biblíuþýðingu
eins snemma og raun ber vitni hefðu þeir að öllum líkindum tekið upp danska
tungu og glatað sinni að mestu eða öllu leyti. Hvarfla augu manna þá gjarnan til
Norðmanna í leit að staðiestingu orða sinna. En staða Islendinga og Norðmanna
er ekki sambærileg. Rétt er að Norðmenn eignuðust ekki biblíu á móðurmálinu
um sama leyti og Danir, Svíar og Islendingar — og raunar ekki fyrr en á öldinni
sem leið. Þeir fengu danska biblíu til afnota og meira en það, þeir fengu einnig
„danskt opinbert mál og ritmál yfirleitt" (Skomedal 1984:42). Aður hafði það
gerst að framtak Norðmanna til bókmenntaskrifa leið að mestu undir lok og
samband þeirra við Island og Islendinga á því sviði rofnaði þegar líða tók á
14. öld (Stefán Karlsson 1984:48). Við siðskipti var því ekki ríkjandi lifandi
norsk bókmenntahefð.
Þessu var öðruvísi farið hér á landi. Að vísu var lítið ritað frumsamið í
óbundnu máli síðustu tvær aldirnar fyrir siðskipti en tungan lifði og dafnaði
í sagnadönsum, helgikvæðum og rímum að ógleymdum uppskriftum eldri texta.
Meðal þeirra texta, sem skrifaðir voru upp, voru predikanir og sögur heilagra
manna sem í má finna þýðingar á miklum fjölda biblíuversa. Það er því varla
ofsagt að í landinu hafi um margra alda skeið ríkt ákveðin hefð í biblíumáli sem
var forsenda þess að þeir Oddur Gottskálksson og síðar Guðbrandur Þorláksson
gátu ráðist í þau stórvirki sem þeir leystu svo vel af hendi. Einhverjum gæti
þótt fróðlegt að kynnast því lítillega sem til er frá því fyrir daga þessara merku
manna áður en litið er á samfellu íslenskra biblíuþýðinga. Eg ætla því að staldra
þar við um stund.
I hinni svokölluðu Fyrstu málfrœðiritgerð, sem talin er rituð um miðja 12.
öld, segist höfundur rita oss Islendingum stafróf til þess að hægra verði að rita
og lesa sem nú tíðist og á þessu landi bæði lög og áttvísi eða þýðingar helgar
(Hreinn Benediktsson 1972:208). Ymsir hafa talið að hér sé átt við þýðingar á
helgiritum en benda á að lítið hafi varðveist af slíkum þýðingum úr biblíunni
sjálfri og sé þar einungis um að ræða brot felld inn í önnur rit trúarlegs eðlis
(Steingrímur Þorsteinsson 1950:48). Hér hefur of víður skilningur verið lagður í
9