Orð og tunga - 01.06.1990, Side 44

Orð og tunga - 01.06.1990, Side 44
22 Orð og tunga orðabækur eigi að færa sér þýðingar í nyt og taka tillit til þeirrar reynslu sem þar liggur fyrir. Eg á þá ekki við almennt framlag þýðinga til orðaforða málsins sem reyndar er stórum meira en ég hygg að flestir geri sér grein fyrir, heldur bein not af þýðingum einstakra verka þar sem erlend orð liafa verið borin að íslensku og tekist hefur verið á við raunverulegan þýðingarvanda í mállegu samhengi. Eg hef grun um að þessi reynsla sé fremur lítið nýtt við orðabókagerð. Til marks um það má nefna að þess virðist hvergi getið í formálum þeirra orðabóka sem hafa íslensku að þýðingamáli að stuðst hafi verið við íslenskar þýðingar á samfelldu máli. Hér segir það viðhorf til sín að um tvenns konar þýðingarstarf sé að ræða sem eigi takmarkaða samleið, þýðingar orða í orðabókum lúti öðrum lögmálum en þýðingar á samfelldu máli. Vitaskuld er nokkuð til í þessu. Þýðingar stakra orða eða orðasambanda í orðabók beinast að því að ná utan um notkunarsvið og merkingu orðsins í heild. I samfelldu máli afmarkast hins vegar merking og vísun einstakra orða og þýðandinn verður að lúta þeirri afmörkun að meira eða minna leyti. Að sumu leyti hefur orðabókarþýðandi frjálsari hendur en textaþýðandi, að öðru leyti eru honum settar þrengri skorður. Hann er að því leyti frjálsari að hann getur leyft sér að bregða á loft ýmsum tillögum og hugmyndum um þýðingarorð, þarf ekki að einskorða sig við eina umorðun eða þýðingarlausn. A hinn bóginn er hann bundnari að því er varðar svigrúm til umorðunar. Hverju viðfangsorði verður að gera skil út af fyrir sig, og krafan um jafngildi og samsvörun viðfangsorðs og þýðingarorðs verður óhjákvæmilega áleitin. Slík samsvörunarkrafa snertir ekki aðeins merkingu orðanna heldur einnig málfræðileg einkenni, þ.á m. orðflokkinn sjálfan. Það liggur t.d. óneitanlega beinast við að þýða hvert og eitt nafnorð með öðru nafnorði og því freista menn þess gjarna fremur en að bregða fyrir sig orðasambandi eða jafnvel orðhluta þótt slík lausn þætti fara betur í textaþýðingu. Þannig er orðabókarþýðandinn talsvert bundinn af gerð þess orðaforða sem hann fæst við að lýsa. Orðaforði gegnt öðru tungumáli Það er auðvitað ekki svo að tveggja mála orðabækur þjóni þeim tilgangi einum að birta þýðingar einstakra orða til leiðsagnar fyrir þýðendur. Þeir sem semja slíkar orðabækur sjá fyrir sér miklu víðtækari not þótt áherslumunur sé að því leyti á einstökum verkum. I tveggja mála orðabókum er fengist við orðaforða tveggja tungumála. Því má segja að hvor tveggja orðaforðinn liggi fyrir til athugunar þótt vissulega sé um ósambærilega stöðu í verkinu að ræða. Við venjulegustu notkun slíkra orðabóka er þó í rauninni aðeins annað málið til athugunar ef svo má segja. Hitt málið gegnir þá því hlutverki að vera aðgönguleið að skilningi lesandans. Til hægðarauka má hafa um þetta orðin athugunarmál og stuðningsmál. Það fer svo eftir aðstæðum hverju sinni og valdi lesandans á málum bókarinnar hvort það er viðfangsmálið sem er til athugunar eða athyglin beinist að þýðingamálinu. Andspænis úrlausn á einstökum vanda er einkum um tvenns konar not að ræða:

x

Orð og tunga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Orð og tunga
https://timarit.is/publication/1210

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.