Orð og tunga - 01.06.1990, Qupperneq 57

Sigrún Helgadóttir: Um Tölvuorðasafn
35
heiti verður að hafa í huga að til er annað liugtak sem heitir soft copy. Orðin
hard og soft eru hér notuð sem einskonar andheiti. En þá kemur í ljós að til eru
ýmis önnur tvíyrt íðorð um hugtök í tölvutækni þar sem fyrri hlutinn er hard eða
soft. Þegar stillt er upp orðalista sem raðað er í stafrófsröð eftir enskum heitum
fyndist manni e.t.v. eðlilegt að öll ensk íðorð, sem byrja á hard, fái íslenska
þýðingu sem byrji á sama forliðnum. Sama ætti að gilda um íðorð sem hafa soft
sem fyrra orð. En ekki er víst að hugtökin að baki þeirra íðorða sem byrja á
hard séu mjög skyld, né hugtökin sem byrja á soft. Skyldleiki hugtaka sést ekki
nema hugtökunum sé skipað í eitthvert kerfi. Stafrófsröð er áreiðanlega versta
kerfi sem unnt er að nota. I þessu tilviki þótti best fara á því að hard copy væri
kallað fastrit á íslensku og soft copy sviprit. I annarri útgáfu Tölvuorðasafns
má einnig finna hard disk sem á íslensku fékk heitið harðdiskur, hard error
sem kallast skemmd, hard hyphen sem kallast tengistrik, hard sectoring sem
kallast fastgeirun og hard space sem kallast bundið bil. Lítum þá einnig á þau
íðorð sem í ensku hafa soft að fyrri lið. Þar finnum við t.d. soft error sem er
einskonar andstæða skemmdar og við höfum kosið að kalla slæðing. Þar er einnig
soft hyphen sem hefur fengið íslenska heitið skiptivísir. Skiptivísir þarf alls ekki
að vera strik og okkur fannst því villandi að gefa því hugtaki heiti sem hefði
strik að seinni lið þótt hard hyphen fengi íslenska heitið tengistrik. Skiptivísir
breytist hins vegar í skiptistrik þegar orðinu sem það fylgir er skipt milli lína.
Soft sectoring er einskonar andstæða við hard sectoring og lögðum við til að
það héti lausgeirun. Önnur heiti sem byrja á soft, þ.e. soft key {vildarhnappur),
soft keyboard {hnappaborðslíki) og soft break {hverful skil), eiga ekki frændur
í fyrri upptalningunni. Einnig er eftirtektarvert að ekkert af þeim íðorðum sem
byrja á soft á sér samsvörun í íslensku íðorði sem byrjar á hug- og ekkert af þeim
ensku íðorðum sem byrja á hard á samsvörun í íslensku íðorði sem byrjar á vél-.
Þetta dæmi sýnir að ekki er alltaf unnt að beita „orðabókarþýðingum“ heldur
verður að reyna að komast sem næst merkingu hugtaksins sem á að gefa heiti;
m.ö.o. er verið að reyna að mynda gegnsæ íðorð. I sumum tilvikum er þó unnt
að þýða sama forliðinn á samræmdan hátt. Sé t.d. flett upp á öllum heitum,
sem byrja á micro-, kemur í ljós að þau eru öll þýdd með íslenskum orðum
sem byrja á ör-. Microprocessor verður þannig örgjörvi, þar sem processor
heitir gjörvi, og forliðurinn micro- hefur fengið þýðinguna ör-. Það er því að
ýmsu að hyggja þegar íðorð eru mynduð. Lesandi á e.t.v. erfitt með að átta sig
á hvað íðorðasmiðirnir voru að hugsa þegar íðorðasöfn eru sett fram í stafrófsröð
eftir íslenskum eða erlendum heitum. Þegar Tölvuorðasafnið var gefið út fyrir
þremur árum álitum við ekki tímabært að liaga uppsetningu þess í samræmi við
hugtakakerfið sem lá til grundvallar. Ef til vill voru það mistök af okkar hálfu.
I fyrrnefndri ritgerð og í ritgerðinni Islandsk ordbildning pa inhemsk grund (í
Sprák i Norden 1985) telur Baldur Jónsson upp fjórar gerðir aðgerða sem beitt
er við að auka orðaforða málsins:
1. Innlend lán
2. Nýmyndanir
3. Erlend lán með aðlögun