Orð og tunga - 01.06.1990, Qupperneq 85

Höskuldur Þráinsson og Heimir Pálsson: Er hægt að leiðbeina um þýðingar? 63
frumtexti:
fyrri leiðin: síðari leiðin:
lexical entry
item
segment
lexicon
set
phonetic properties of
the lexical entry
idiosyncratic
les (skýrt nm.)
atriði, eining
sneið
lesforði
mengi
hljóðeigindir lessins
sérkennilegar að gerð
það sem segir um orðið í
orðasafninu
orð
sneið (þ.e. einstök hljóð)
orðasafn (þ.e. það orða-
safn sem er hluti af mál-
fræðinni)
safn
hljóðfræðilegar upplýsing-
ar sem þurfa að koma fram
í orðasafninu
óregluleg eða ófyrirsegjan-
leg
Skýrasta dæmið um það að valið sé íðorð á öðrum staðnum en umorðun á
liinum er þegar lexical entry er annars vegar þýtt með les en hins vegar sem
það sem segir um orðið í orðasafninu. Með því að búa til nýtt íðorð og skil-
greina það fræðilega er kröfum sérfræðinganna fullnægt en hinn almenni les-
andi getur hnotið um orðið. Svipað má segja um það að þýða orðið lexicon
annars vegar með nýyrðinu lesforði en láta hins vegar duga að nota almenna
orðið orðasafn (með skýringu innan sviga þó). I báðum tilvikum má að vísu
segja að um íðorð sé að ræða. Nýyrðið fullnægir kröfum íðorðafræðinga bet-
ur að því leyti að það er einrætt — eða verður það ef það nær fótfestu — en
gamla orðið orðasafn verður tvírætt af því að því er þarna fengin ný og sérhæfð
merking til viðbótar þeirri almennu sem það hafði fyrir. Með svigaskýringunni
er það þó kannski nógu nákvæmt hér og áreiðanlega aðgengilegra fyrir almenn-
ing.
Hér má líka benda á þann mun að nota sérhæfða orðið mengi sem þýðingu á
set í fyrra tilvikinu en almenna orðið safn í því síðara. Við viljum reyndar gerast
svo djarfir að halda því fram að það sé villandi að nota orðið mengi hér einmitt
vegna þess að það hefur miklu þrengri og sérhæfðari merkingu en enska orðið set
og sú merking á tæpast við á þessum stað.
Reyndar má segja að fyrri þýðingin sé ekki bara frábrugðin þeirri síðari að
því leyti að hún noti fleiri íðorð. Hún bindur sig almennt mun fastar við orðalag
frumtextans en sú síðari. Það getur stundum verið nauðsynlegt í fræðilegum þýð-
ingum að fylgja frumtextanum fast eftir en oftar en ekki verða slíkar þýðingar þó
býsna torlesnar, ekki síst fyrir þá sem skortir þá sérfræðiþekkingu sem höfundur
frumtextans hefur.
Draumur íðorðafræðinga er að hverju hugtaki samsvari eitt íðorð og hvert
íðorð vísi til eins hugtaks (sjá t.d. Sigurð Jónsson 1989:44 o.áfr.). Sérfræðingar
vilja að sérfræðilegur texti sé einræður og skýr og þess vegna er eðlilegt að þeir
geri oft kröfu um að notuð séu sérfræðileg orð í þýðingum slíkra texta. Slíkur
orðaforði getur aftur á móti reynst harður undir tönn fyrir aðra en sérfræð-
inga og þess vegna grípa þýðendur stundum til þess ráðs að umorða og sneiða