Orð og tunga - 01.06.1990, Síða 86

64
Orð og tunga
hjá íðorðum þar sem þess er kostur. Við sjáum ekki að unnt sé að gefa al-
menna reglu um það hvora leiðina eigi að fara í þýðingum. Það hlýtur bæði
að fara eftir eðli frumtextans og því hverjum þýðingin er ætluð. Við ímyndum
okkur að þeir sem fást við þýðingar á orðasöfnum, forritum og leiðbeiningum
með þeim þurfi oft að velja milli þessara leiða. Stundum hefur mátt greina
togstreitu um ágæti þessara leiða í umræðum um tölvuorðasöfn, tölvuþýðing-
ar og fleira. A þessari ráðstefnu virtist okkur til dæmis að Sigrún Helgadóttir
mælti með því að farið væri yfir Iðorðalieiði en Helga Jónsdóttir vildi fremur
fara um Almannaskarð. Báðar leiðirnar geta komið til greina að okkar mati.
Fararstjórinn verður að velja þá leið sem hentar samferðafólkinu betur hverju
sinni.
5 Að túlka það sem býr að baki frumtextans
Nú blasir náttúrlega við að enginn fararstjóri getur valið milli tveggja leiða nema
þekkja báðar og kunna skil á kostum þeirra og göllum. Onnur leiðin kann að bjóða
upp á miklu fallegra útsýni, hin að spara tíma. Væntingar farþeganna ráða þá
eflaust mestu þegar valið er á milli.
Til að velja sér leið við þýðingar veltur á sama hátt mest á að gera sér grein
fyrir „væntingum“ eða kröfum frumtextans sem og væntingum viðtakendamia
(„til hvers er verið að þýða“). Hér skulu síðarnefndu væntingarnar látnar liggja á
milli hluta. Við gefum okkur m.ö.o. að ekki sé fýsilegt að miða þýðingu á Para-
dise Lost við lesendur sem einungis vilja vita um hvað verkið sé heldur hljóti
að miðast við það að útkoman verði helst ekki lakari skáldskapur en frumtextinn
(ef það er þá á annað borð hugsanlegt). Beinum athyglinni heldur að kröfum
verksins sjálfs.
Til þess að svara þessum kröfum verður þýðandi fyrst alls að sundurgreina
þær. Hann verður að svara öllum hugsanlegum spurningum um eðli frumtext-
ans. Þetta getur falið í sér að byrja á því að athuga vandlega „form“ hans, reyna
að gera sér grein fyrir hvers vegna einmitt þetta form var valið, hugleiða dálítið
hvaða skírskotanir það hafði í samfélagi höfundarins o.s.frv. En síðan hlýtur at-
hyglin smám saman að beinast að textanum sjálfum, stíl hans og formgerð allri
— og mikill gaumur þá gefinn að öllum frávikum frá reglum frumtungunnar.
Svara verður spurningum eins og: „Er málfar textans fornlegt?" — og ef svo
er: „Var það ámóta fornlegt á dögum höfundarins?" Og ennfremur: „Hafa mál-
notendur frumtungunnar svipaða afstöðu til fornlegs málsniðs og málnotendur
heimatungunnar?11
Þessum spurningum getur verið býsna erfitt að svara en leiðin er augljóslega
sú að brjóta textann til mergjar, raða síðan upp öllum „merkingarbærum“ þátt-
um hans, vega og meta mikilvægi hvers um sig — og þýða svo í ljósi þess. Sjálfu
ferlinu mætti með orðfæri málmyndunarfræði lýsa svo að fyrst sé frumtextinn
brotinn niður í djúpgerð, hún síðan flutt yfir í djúpgerð heimamálsins og þá tek-
ið til við ummyndanir eftir því sem efni og ástæður eru til (sjá Heimi Pálsson
1976b).