Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 28

18
Orð og tunga
ið 1894 og helstu hvatamenn verkefnisins voru Berlínarprófessorarnir
Theodor Mommsen og Ulrich von Wilamowitz-Moellendorff. Fyrsta
heftið kom út árið 1900 og nú hafa tveir þriðju hlutar safnsins verið
prentaðir. Hverri færslu fylgir dæmasafn með öllum fornum dæmum
sem skipta máli. Á síðasta áratug, þegar farið var að huga að því að
koma orðasafninu á rafrænt form, voru seðlamir orðnir tíu milljónir
talsins. Enn vantar þó í N-P og algjörlega Q-Z. Um tveir tugir klass-
ískra fræðimanna frá ýmsum löndum starfa nú að verkefninu sem rek-
ið er við Bayerische Akademie der Wissenschaften í Munchen.
Latína er tungumál sem notað var sleitulaust frá fomöld og fram á
19. öld. Margt var auðvitað skrifað á latínu eftir 600, þegar Thesaurus
Linguae Latinae setur mörkin í orðasöfnun sinni. Til eru allnokkrar sér-
stakar orðabækur yfir miðaldalatínu og nú á síðari tímum hafa menn
jafnframt verið að taka saman orðabækur yfir nýlatínu, þ.e.a.s. latínu
endurreisnarinnar og síðari alda. Einnig er til í það minnsta eitt orða-
safn yfir samtímalatínu.
Af orðabókum yfir miðaldalatínu eru margar til og sumar afmark-
aðar við bókmenntir ákveðinna landa. Helstar em Dictionaire latin-
frangais des auteurs chrétiens, fyrst tekin saman af Albert Blaise (Turn-
hout 1954-1967) en nýlega endurskoðuð og leiðrétt á vegum Paul
Tombeur (2005); Firmini Verris Dictionarius, Dictionnaire latin-frangais
de Firmin le Ver 1440, útgefin af Brian Merrilees og William Edwards
(Turnhout 1994) með leiðréttingum ritstjóra; og þá hið mikla rit, Gloss-
arium mediae et infimae latinitatis, sem á að upphafsmanni Charles du
Fresne (1610-1688) en var aukið af Benediktsmunkum og ýmsum
fleiri og loks prentað með viðaukum í átta binda nýrri útgáfu í rit-
stjórn Léopold Favre á árunum 1883-1887. Þessar þrjár eru allar að-
gengilegar á vefnum hjá hollenska forlaginu Brepolis <brepolis.net>
en því miður er Landsbókasafn - Háskólabókasafn ekki áskrifandi að
því efni. Handhæg er latnesk orðabók J. F. Niermeyer, Mediae latini-
tatis lexicon minus, með orðskýringum á frönsku og ensku sem nú er í
annarri útgáfu. Þessi upptalning er engan veginn tæmandi og á aðeins
að þjóna þeim tilgangi að gefa sýnishorn af því helsta sem til er.
Af orðabókum yfir nýlatínu, þ.e.a.s. latínu eftir 1300, mætti nefna
René Hoven, Lexique de la prose latine de la Renaissance, sem hann gerði í
samvinnu við Laurent Grailet. 10. útgáfan er endurskoðuð og töluvert
aukin, hún hefur einnig verið þýdd á ensku af Coen Maes og sú þýð-
ing endurskoðuð af Karin Renard-Jadoul (Leiden: Brill, 2006). Einnig