Orð og tunga - 01.06.2008, Qupperneq 43

Jón Hilmar Jónsson: í áttina að samfelldri orðabók
33
stendur hvert flettiorð um sig með sínum efnisþáttum harla sjálfstætt
og einangrað. Því hefur löngum reynst erfitt og fyrirhafnarsamt að
tryggja viðunandi samræmi í lýsingu sambærilegra flettna. Val fletti-
myndanna styðst líka mjög við gamalgróna hefð, þar sem takmark-
að tillit er tekið til breytilegs hlutverks í setningarlegu umhverfi. í
íslenskum orðabókum hafa atviksorð sem formlega eru hvorugkyns-
myndir samstofna lýsingarorðs (myndir eins og fljótt, skýrt, stíft)
ógjama verið sjálfstæð flettiorð, og svipuð staða er uppi gagnvart lýs-
ingarháttum sagna í lýsingarorðshlutverki (t.d. meiddur, sbr. meiða(st),
klæddur, sbr. klæða(st)).
Þar sem merkingarlýsing orðanna er í fyrirrúmi er sundurgrein-
ing merkingarbrigða og innbyrðis skipan merkingarliða oft aðalvið-
fangsefni orðabókarlýsingarinnar. I prentaðri orðabók er eðlilegt að
röð merkingarliðanna sé sem mest látin ráðast af röklegu samhengi
og reynt sé að endurspegla þá heildarmynd af orðinu sem notkunar-
heimildimar skila. Þótt einstök notkimartilefni snúist aðeins um til-
tekna merkingu blasir hún ekki við ein og sér heldur verður að svip-
ast um í lýsingunni. Þetta fyrirkomulag er til þess fallið að styrkja hið
málsögulega sjónarhorn við merkingarlýsinguna, sem aftur stuðlar að
því að gömul merkingarbrigði haldi velli þótt þau eigi sér ekki lengur
stoð í lifandi málnotkun. Og um leið verður til ákveðið viðnám gegn
því að hróflað sé við orðlýsingunni eða flettiorðið sé fellt brott. Slík
innri festa getur líka verið samofin öðmm efnisatriðum en merkingu
orðsins. Þegar föst orðasambönd em undirskipuð stökum flettiorðum,
eins og sterk hefð er fyrir, geta einstök merkingarbrigði flettiorðsins átt
við um þau sérstaklega. Þótt slíkt merkingarbrigði standi ekki undir
sér að öðm leyti getur orðasambandið og notkun þess tryggt því líf í
orðabókartextanum.
Þannig er áhersla á merkingarlýsingu hið innra háð formlegum
eigindum orðanna á ytra borði lýsingarinnar. Merkingarlegt samhengi
á milli orða og innan orðaforðans er hins vegar illa sýnilegt. Þá er öll
yfirsýn um föst og sjálfstæð orðasambönd, jafnt formlega sem merk-
ingarlega, háð aðgangi um stök flettiorð. Sú tilhögun er líkleg til að
takmarka aðild slíkra orðasambanda vemlega og torvelda yfirsýn um
samhengi þeirra og framsetningu.