Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 93

Baldur Jónsson: Klambrar saga
83
skýrt fram að torfhleðsla var mismunandi eftir landshlutum (sjá Jónas
Jónasson 1945:443 og nm.)-
Það er eftirtektarvert hvað klambra kemur seint fram í orðabók-
um í merkingunni 'hleðsluhnaus' (og síðar en klömbruhnaus). Orða-
bók Blöndals (1920-24) þekkir það aðeins í merkingunni 'Isstykke' (frá
Birni Halidórssyni), en klambra fær ekki merkinguna 'hleðsluhnaus'
fyrr en í viðbætinum 1963 (BlVb.), og sú merking kemst ekki í íslenska
orðabók fyrr en í 2. útgáfu 1983. Nokkrir glöggir menn eyfirskir sem
spurðir voru um orðin klömbruhnaus og klambra fyrir fáeinum árum,
brugðust ókunnuglega við þeim, einkum orðinu klambra. Einn sagðist
þó þekkja bæði orðin.43
Niðurstaðan verður þá sú að örugg dæmi um orðið klambra sem
heiti á hleðsluhnaus hafi ekki fundist fyrir 1900 og raimar engin eldri
notkimardæmi (í eintölu) í öðrum merkingum heldur.44
Þessi niðurstaða kemur mjög á óvart miðað við umræðu síðustu
ára um klömbruhnausa í torfveggjum og klömbruhleðslu eins og nú
er oftast sagt.
4.3 Aldur orðsins klambra
Það kann að þykja vafasamt að kvenkynsorðið klambra sé jafnungt og
hér hefir verið haldið fram, en allt bendir þó til að svo sé. Þetta orð
sést aldrei í rituðu máli fyrr en í orðabók Bjöms Halldórssonar og er
þá stakt dæmi og tortryggilegt eins og fram hefir komið. í gögnum
orðabókar Amanefndar í Kaupmannahöfn, um fommálið, hafa engin
dæmi fundist um orðið klambraý5 Um 1800 verður fyrst vart við bæj-
arnafnið Klambra í stað Klömbur.
43Gunnlaugur Haraldsson þjóðháttafræðingur, ættaður austan af landi, hefir unnið
við torfhleðslu, m.a.s. við að hlaða úr klömbruhtiaus. Það orð notaði hann í samtali við
mig (í maí 2005), en þekkti þá ekki orðið klambra.
44Samsetningarnar klömbrukjnlki, klömbruveggur og klömbruhnaus teljast ekki notk-
unardæmi. Þótt forliðurinn geti verið ef. af klantbra þarf hann ekki að vera það.
45Ég þakka Þorbjörgu Helgadóttur cand. mag. fyrir að hyggja að þessu fyrir mig.
- í orðasafni sem fylgir Sturlunguútgáfu Svarts á hvítu 1988 er orðið klambra með-
al flettiorða, en þar gætir misskilnings. Orðið klambrarveggur er skýrt með orðunum
„veggur hlaðinn úr klömbrum" og klömbrum skilið sem þágufall fleirtölu af kvenkyns-
orðinu klambra, sem síðan er gert að flettiorði. Skýring orðsins klambra er auk þess
vafasöm, en hún virðist tekin orðrétt úr íslenskri orðabók 1983. Sjá Skýringar og fræði
1988:336.