Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 46

36
Orð og tunga
leiðar. Hér eru segðarskipaðar orðabækur mun oftar í hlutverki veit-
andans eins og eðlilegt má telja. Það kemur m.a. fram þegar athugað
er hvaðan íslensk samheitaorðabók sækir efni sitt. Þar hafa, samkvæmt
formála ritstjóra, tvær segðarskipaðar orðabækur lagt til stofninn, ís-
lensk orðabók Menningarsjóðs frá 1963 Dönsk orðabók Freysteins Gunn-
arssonar frá 1926, en sú síðarnefnda er tvímála orðabók með íslensk-
um skýringum.
3 Úr prentaðri í rafræna mynd
Með tilkomu rafrænnar gagna- og upplýsingamiðlunar og tölvu-
vinnslu orðabókargagna hafa ýmsar grundvallarforsendur orðabók-
argerðar breyst verulega. Það á m.a. við um allt það sem rakið hef-
ur verið hér að framan um þær skorður sem prentaðri orðabókarlýs-
ingu eru settar. í fyrsta lagi horfir efnisleg afmörkun orðabókarinnar
við á allt annan hátt því að engin bein þörf er á að takmarka fjölda
þeirra orða og annarra viðfangseininga sem lýsingin beinist að. í öðru
lagi má viðhafa breytilega efnisskipan, bjóða margs konar leitarmögu-
leika, raða orðum og efnisþáttum á ýmsa vegu og tengja saman sam-
stæð atriði eftir því sem við á. Síðast en ekki síst skapast forsendur til
að móta orðabókarlýsingu á nýjan hátt, óháð þeirri tegundaraðgrein-
ingu sem sprottin er úr umhverfi prentaðra orðabóka.
Sú þróun sem hér er á ferðinni getur haft veruleg áhrif á margan
hátt, m.a. á það hvemig orðabækur geta endurnýjast og haldið velli
þótt tímar líði. Það orðafar og sú orðanotkun sem heyrir sögunni til
og ástæða getur þótt til að ryðja burt í prentaðri orðabók til að rýma
fyrir lýsingu á lifandi orðanotkun samtímans getur fengið að standa í
rafrænni orðabók til vitnisburðar um sögu máls og orðaforða, og slíkt
efni heldur áfram gildi sínu í ýmiss konar samhengi. Raunar má gera
orðafari sem lýtur að samfélags- og menningarháttum liðins tíma betri
skil en áður voru tök á og þá m.a. birta það sem baksvið þeirrar lýs-
ingar sem beinist að orðaforða samtímans.
3.1 Stöðug endurnýjun, nýir miðlunarkostir
Einn augljósasti kostur rafrænnar orðabókarlýsingar felst í því hversu
auðvelt er að endurbæta lýsinguna, lagfæra villur, auka við og fella
brott eftir þörfum, og láta þær aðgerðir skila sér strax til notenda. Slík-