Orð og tunga - 01.06.2008, Side 48

38
Orð og tunga
3.3 Sjálfstæði orðasambanda
í rafrænni orðabók er engin ástæða til að takmarka flettulistann við
einyrtar flettur. Hann getur einnig rúmað fleiryrtar einingar, sérstak-
lega þær sem standa sjálfstæðast gagnvart stökum flettiorðum og kalla
á sína eigin lýsingu. Föst orðasambönd af því tagi geta raðast með ein-
yrtum flettum og verið sýnileg innan allsherjarflettulista en þau þurfa
einnig að vera aðgengileg með frjálsri orða- og strengjaleit. Málfræði-
leg og merkingarleg flokkunaratriði koma hér ekki síður til greina en
meðal stakra orða, svo að velja megi orðasambönd af tiltekinni form-
gerð eða sækja sér orðafar sem tengist sérstöku merkingarsviði.
Slík meðferð fastra orðasambanda hefur afgerandi áhrif á alla efn-
isskipan orðabókarlýsingarinnar, brýtur hana upp í fleiri viðfangsein-
ingar en tengir hana jafnframt saman í mun samfelldari heild. Og innri
þættir lýsingarinnar geta líka verið hreyfanlegir og virkir í heildar-
myndinni. Notkunarsambönd og bein notkunardæmi eru fyrirferðar-
mikil í flestum meiri háttar orðabókum, þar sem þau vitna um notk-
un og notkunareinkenni einstakra orða, hvort sem slík lýsing er að-
alviðfangsefnið eða hún er samofin greinargerð um megineinkenni
eins og merkingu orðanna. í almennum prentuðum orðabókum hafa
laustengdari orðasambönd eins og orðastæður (e. collocations, d. kol-
lokationer) yfirleitt fengið takmarkað rými, og orðabókarhöfundum
hefur oft reynst erfitt að velja og hafna andspænis ríkulegu úrvali
slíkra notkimarsambanda í heimildum. Það upplýsingagildi sem fólg-
ið er í orðastæðum sem tiltækar eru í orðabókargrunninum skilar sér
oft aðeins að litlu leyti í orðabókartextanum.
3.4 Orðasambönd vitna um merkingarvensl
Með því að gera orðastæðum skil sem sjálfstæðu viðfangsefni í orða-
bókarferlinu og láta þær mynda heildstætt safn með tengingum við
þau orð sem þær eru myndaðar úr má fá þeim mun víðtækara hlut-
verk en prentaðar orðabækur geta boðið. Það felst í því að láta orða-
stæður leiða saman merkingarlega samstætt orðafar. í orðastæðusafni
einstakra nafnorða má víðast greina svo og svo mikinn fjölda samheita
meðal lýsingarorða sem með þeim standa, og það sama gildir um ein-
stök lýsingarorð sem eiga sér nafnorð að fylgdarorðum. Undir nafn-
orðinu andlit má t.d. greina samheitaklasa eins og útgrátinn, társtokk-
inn, tárugur og festulegur, meitlaður, skarplegur, og lýsingarorðið Ijúfur