Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 41

Jón Hilmar Jónsson: í áttina að samfelldri orðabók
31
2 Skorður og takmarkanir prentaðrar orðabókar-
lýsingar
Prentaðar orðabækur hafa búið við margvíslegar skorður og takmark-
anir sem orðið hafa enn skýrari en áður eftir að rafræn orðabókarlýs-
ing kom til sögunnar. Hér verður drepið á þrjá veigamikla þætti sem
hafa haft mótandi áhrif í þessu sambandi en horfa allt öðruvísi við
þegar ekki þarf lengur að taka mið af prentuðum búningi.
2.1 Efnisleg takmörkun
Einn nærtækasti flokkunarþáttur orðabóka varðar stærð þeirra og efn-
ismagn. Þótt hinar stóru orðabækur rúmi augljóslega meira efni en
þær sem minni eru , er ekki þar með sagt að þeir sem vinna við gerð
þeirra þurfi síður að takmarka það efni sem er í boði og unnið er úr.
Krafan um mat á gildi flettiorða og takmörkun flettiorðaforðans er
áþreifanleg hvort sem í hlut eiga stórar orðabækur eða litlar. Eftirtekt-
arvert er að sá vandi sem þar er við að eiga er sjaldnast til umræðu
þegar gerð er grein fyrir tilurð og gerð orðabóka.
Gildi flettiorða má meta út frá ýmsum sjónarmiðum, og í flest-
um orðabókum er mikill hluti flettiorðanna studdur margþættu gild-
ismati, sem m.a. getur byggst á notkunartíðni, merkingarlegri marg-
breytni, hugtakslegum skýrleika og notkunarfestu í orðasamböndum
(sjá m.a. Svensén 2004:79-93). Eftir því sem slíkir einkennisþættir eru
færri og veikari er að öðru jöfnu erfiðara að meta hvort tiltekið orð
eigi rétt á sér sem flettiorð. Þar kemur m.a. til álita hvemig líta ber
á virka orðmyndun og hvort eðlilegt sé að gera henni nokkur skil
með aðild mikilvægra for- og bakliða en takmarka að sama skapi að-
ild einstakra samsettra og afleiddra orða. í þessu efni hlýtur afstaðan
þó alltaf að mótast af því hvaða notendahópur er hafður í huga. í ein-
mála orðabók , þar sem einkum er gert ráð fyrir notendum sem hafa
mál orðabókarinnar að móðurmáli, má hugsa sér mun strangari tak-
mörkun á aðild merkingarlega gagnsærra samsetninga en í tvímála
orðabók, þar sem meirihluti notenda kemur að viðfangsmálinu sem
erlendu máli. Þá er hugsað til þess að notkunin beinist fyrst og fremst
að skilningi á orðum og orðafari, þar sem merkingarskýringar eru í
fyrirrúmi. En á móti kemur að sami notendahópur er líklegur til að
hafa þörf fyrir aðgang að fjölbreyttu orðafari, þ. á m. margvíslegum