Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 45

Jón Hilmar Jónsson: í áttina að samfelldri orðabók
35
ið dæmasafn vitnar um margvísleg merkingar- og notkunareinkenni
orðanna.
Inntaksskipaðar orðabækur búa líka við ákveðinn vanda að því er
varðar flettimyndir og val þeirra. í mörgum algengum orðabókum af
því tagi, einkum samheitaorðabókum, hefur flettulistinn sams konar
yfirbragð og þegar um segðarskipaða orðabók er að ræða, flettunum
er raðað í stafrófsröð og hvert flettiorð getur sameinað ólík merkingar-
brigði. Flettiorðið er því ekki alltaf einræður lykill að tiltekinni merk-
ingu orðsins, og notandanum er jafnvel ætlað að álykta af kunnáttu
sinni við hvaða merkingarbrigði tiltekið samheiti á. Prentaðar sam-
heitaorðabækur eru einnig í vanda gagnvart orðasamböndum sem
samheiti eru tilgreind við. Notandinn verður að gera ráð fyrir að þeim
sé skipað undir stök flettiorð á líkan hátt og í segðarskipaðri orðabók.
Umgjörðin sem orðasamböndum er búin hefur vafalaust takmarkandi
áhrif á aðild þeirra langt umfram það sem æskilegt væri.
Ráðið til að rífa sig út úr þessu skjóli segðarskipaðra orðabóka hef-
ur verið það að grípa til flokkunarkerfis eða flokkunarheita sem byggj-
ast á merkingarlegum einkennum. Hugtakaorðabók Rogets, Roget's
Thesaurus ofEnglish Words and Phrases, er klassískur fulltrúi fyrrnefndu
aðferðarinnar, síðarnefndu aðferðina þekkja íslenskir orðabókanot-
endur af orðabókinni Orðaheimi (Jón Hilmar Jónsson 2002). Hvor leið-
in sem farin er verður að búa notendum í hendur stafrófsraðaða orða-
skrá til fyrstu leitar, eins og orða- og orðasambandaskrár þessara
tveggja orðabóka sýna.
Eins og áður var tekið fram eiga inntaksskipaðar orðabækur sér
óskýrari undirstöðu en hinar segðarskipuðu og það sama gildir um
efnisleg mörk þeirra. í almennri segðarskipaðri skilgreiningaorðabók
má takmarka flettiorðavalið með hliðsjón af ýmsum áþreifanlegum
þáttum, skýringarþörf, tíðni í texta- eða heimildasafni, landfræðilegri
og félagslegri útbreiðslu, aldri o.s.frv. í inntaksskipaðri orðabók, ekki
síst samheitaorðabókum, er skýringarþörfin ekki mælikvarði heldur
er dreginn að sá orðaforði sem skipa má í merkingarsamhengi við ein-
stök orð eða stærri samstæður orða. Og gera má ráð fyrir að flettiorða-
fjöldinn segi ekki mikið um umfangið því aðeins hluti orðaforðans
kemur fram í því hlutverki.
Þótt þessar tvær megintegundir gangi hvor sína leið, ef svo má
segja, fást þær vitaskuld að miklu leyti við sama orðaforðann og sjá
má ýmis merki þess að önnur njóti góðs af því sem hin hefur komið til