Orð og tunga - 01.06.2008, Blaðsíða 73
Baldur Jónsson: Klambrar saga
63
Ætla má að þessi beyging hafi haldist fram á 14. öld, en um þær mund-
ir eða upp úr því verða tvær málbreytingar sem hafa áhrif á beygingu
orðsins.
Önnur breytingin varð við tilkomu stoðhljóðsins, þegar -r > -ur við
tiltekin skilyrði (sjá t.d. Stefán Karlsson 1989:11 og Harald Bernharðs-
son 1999:158-159). Þá breyttist klömbr í klömbur, þ.e. úr einu atkvæði
í tvö, og sams konar breyting varð á öðrum ö-stofnum sem enduðu á
r-i á eftir samhljóði. Kunnust þeirra orða eru fjöðr, gimbr, lifr og vinstr.
Að auki má nefna eyjarheitin Kípr, Mo(r)str, Ostr (eða Óstr), Svöldr og
Vigr. Þessi orð voru svolítið sér á parti meðal ö-stofna, en skera sig
enn meira úr, þegar þau eru orðin tvíkvæð. Samnöfnin halda þó flest
gömlu beygingunni, þrátt fyrir hljóðbreytinguna, en hún kann að hafa
valdið nokkru um örlög orðsins klömbur og fleiri þessara orða.2
Hin breytingin er sú að ending nf. og þf. ft. breyttist smám saman
úr -ar í -ir (klambrar > klambrir). Sú breyting nær til samflokka orða
sem höfðu ö-hljóð í stofni, hvort sem það var til komið af völdum u-
hljóðvarps (sök, vömb) eða u-klofningar (gjöf, fjöður). Öll slík orð hafa
fengið fleirtöluendinguna -ir í nútímamáli í stað eldra -ar (sbr. Halldór
Halldórsson 1950:91). Þannig breyttist sakar í sakir og fjaðrar í fjaðrir, en
þau orð sem höfðu ekki (j)ö í stofni gátu haldið áfram að enda á -ar í
fleirtölu, hvort sem þau voru einkvæð (taug) eða tvíkvæð (lifur). Ætla
má að þessi breyting gerist á 14. og 15. öld, jafnvel byrjuð fyrr, og sé
að fullu um garð gengin rnn siðaskipti (sbr. Bandle 1956:218-220).3
Beyging orðsins klömbur eftir 1500 ætti þá að vera þessi (sbr. Mar-
geir Jónsson 1924:17):
2. tafla
eintala fleirtala
nf. klömbur klambrir
þf. klömbur klambrir
Þg- klömbur klömbrum
ef. klambrar klambra
2Eyjarheitin eru nú lítið notuð nema Kípur og Vigur. Flestir láta þau óbeygð. Um
Kípur hefi ég áður ritað (sjá Baldur Jónsson 1988). Þórhallur Vilmundarson (1996:131-
132) hefir fjallað um vigur í íslenskum örnefnum og beygir nafnið í eignarfalli Vigrar.
Um vigur sem karlkynsorð sjá Guðrúnu Þórhallsdóttur 1997:41-42.
3Það á því ekki við lengur að nota fleirtölumyndina klambrar, eins og gert er ráð
fyrir í Stafsetningarorðabókinni (2006). Rétta myndin nú er klambrir, sbr. t.d. sakir og
fjaðrir (ekki sakar og fjaðrar).