Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Side 90

89
HvENÆR URðUM við LúTHERSK?
samfélag eða lútherskt ríki? Þeirri spurningu má svara á ýmsa lund ekki
síður en lykilspurningunni sjálfri.29
Einstaklingar geta verið lútherskir í mismunandi merkingu. Þeir geta
samsamað sig kenningum Lúthers eða talið sig gera það eins og oft er frem-
ur raun á nú á dögum, en þekking á lútherskri kenningu er almennt tak-
mörkuð og túlkanir fólks á henni mjög á reiki. Hér væri um trúarlega- eða
trúfræðilega merkingu að ræða.30 Þau sem skírð eru í lútherskum kirkjum
eru almennt lúthersk í kirkjuréttarlegri merkingu hvað sem líður kirkjurækni
þeirra og trú.31 Þá nægir að vera borgari í lúthersku ríki eða samfélagi til að
teljast lúthersk í lýðfræðilegri merkingu. Merkingarsviðin eru ugglaust fleiri.
Þá hefur höfundur þessarar greinar oftar en einu sinni hitt fólk, einkum
erlendis, sem lýsir trúarlegri sjálfsmynd sinni svo að það sé „lútherskir guð-
leysingjar“. Í því felst væntanlega að viðkomandi skynjar lífsskoðun sína
ekki trúarlega en viðurkennir að hafa alist upp í umhverfi sem er samfélags-
lega, menningarlega eða í það minnsta sögulega mótað af lútherskri trúar-
hefð og trúarmenningu (sjá hér framar). Þannig aðstæður ríkja til dæmis á
Norðurlöndum þar sem leiðir lútherskrar kirkju og viðkomandi samfélags
lágu saman frá 16. öld og fram á þá 20. er samfylgdin tók víða að trosna.
ýmissa blæbrigða gætir einnig þegar heilar þjóðir, samfélög eða ríki
eru sögð lúthersk. Ein hugsanleg merking er að öll þau sem tilheyra lúth-
ersku ríki séu lúthersk. Sé fallist á að svo sé má með nokkrum rétti segja
að Íslendingar hafi þrátt fyrir allt orðið lútherskir ásamt öðrum þegnum
danska ríkisins þegar 1537 þótt þeim væri ókunnugt um það, viðurkenndu
það ekki eða væru því beinlínis andsnúnir. Sé samt litið svo á að tímasetn-
29 Hér verður bent á nokkur merkingarsvið orðsins lútherskur sem jafnframt geta
þjónað sem viðmið er leitað skal svars við spurningunum um hvenær Íslendingar
hafi orðið lútherskir og hvort þeir geti enn talist lúthersk þjóð. Frá guðfræðilegu
og/eða kirkjusögulegu sjónarhorni eru ákveðin viðmið, t.d. þau sem hér eru nefnd
trúarleg, lítúrgísk og kúltísk, þungvægari en önnur. Svo þarf þó ekki að vera sé leit-
að að alhliða svari við spurningunni. Hér verður þeim því ekki raðað í stigveldi.
30 Samsömunin gæti þó beinst að persónu Lúthers fremur en kenningum hans. væri
þá um sálfræðilega merkingu að ræða.
31 Lög um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar nr. 78/1997 (3. mgr. 1. gr.).
Í undantekningartilvikum leiðir skírn ekki til aðildar að þjóðkirkjunni. Má í því
sambandi nefna börn foreldra sem tilheyra öðrum kirkjum (ekki síst þeim sem eru
í sérstökum tengslum við þjóðkirkjuna t.d. á grundvelli svokallaðs Porvoo-sam-
komulags) en eru skírð í íslensku þjóðkirkjunni af sérstökum ástæðum svo sem
vegna búsetu hér. Porvoo-samkomulagið sjá „Porvoo-yfirlýsingin“, kirkjan.is, sótt
11. ágúst 2015 af http://kirkjan.is/kerfi/skraarsofn/kirkjan-frettir/2013/01/Porvoo-
yfirl%C3%BDsingin.pdf.