Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2016, Side 123

122
hans sé heilaspuni einn, og tekur sérstaklega fram að hversu ótrúleg sem
hún virðist, hafi „í einu og öllu“ „hið sanna og rétta verið fært í letur“
(4). Það er sem sé sannleikur frásagnarinnar, sannleikur endursköpunar
atburðanna og sjálfsins sem hann setur á oddinn31 – og þar með skynjunin/
tilfinningin eða geðshræringin ef tekið er mið af samtímafræðimönnum
sem gera ráð fyrir að sjálf sé tilfinning um að vita eða að geðshræringar séu
kjarni sjálfsins.32
En það er freistandi að tengja t.d. bæði þá aðferð Hinna hálu þrepa, að
skipta milli 1. persónu og þriðju persónu sjónarhorns og milli frásagnar
og rökfærslu – svo ekki sé talað um hin marghátta einkenni hennar í heilu
lagi – við skrif um skitsófreníu og hið svokallaða samræðusjálf eða díalóg-
íska sjálf. Hugmyndir um það hafa verið þróaðar síðasta aldarfjórðung eða
svo, ekki síst með hliðsjón af verkum Williams James, Bakhtins, George
Herberts Mead og Nietzsches.33 Þær eru stundum tengdar leikhúslík-
ingu, eru meðal annars andóf gegn einstaklings- og skynsemishyggju (e.
rationalism) og gera í sem stystu máli ráð fyrir að sjálfið sé díalógískt eða
niðurstaðan af samræðum sem eiga sér bæði stað innra með tilteknum
manni og milli hans og annarra.34 Þar með er sjálfstilvitund ekki tilvit-
31 Bókmenntafræðingurinn Paul John Eakin segir á einum stað að sjálfsævisögulegur
sannleikur sé ekki afmarkað inntak heldur inntak sem þróist í flóknu ferli sjálfs-
uppgötvunar og sjálfs-sköpunar, sjá Paul John Eakin, Fictions in Autobiography;
Studies in the Art of Self Invention, Princeton: Princeton University Press, 1988,
bls. 3. Bjarni Bernharður segir hins vegar „Minningar [...] eru […] í brotum sem
hafa enga innbyrðis tengingu en samþættast í endurliti. […] Þræðir tímans togast
á frá einu hólfi til annars í hugarheiminum og framkalla endurlifun“ (4).
32 Taugalæknirinn Antonio R. Damasio gerir ráð fyrir misflóknum gerðum vitundar
og sjálfs og lýsir kjarnavitund meðal annars svo að hún sjái lífveru fyrir tilfinn-
ingu/skynjun (e. sense) um sjálf hér og nú – ekkert annað – en kjarnasjálfið sé þá
slík sjálfstilfinning/sjálfsskynjun sem rís, sjá Antonio R. Damasio, The Feeling of
What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness, New York: Harcourt
Brace, 1999, bls. 7 (t.d.). Siðfræðingurinn Kristján Kristjánsson færir hins vegar
rök að því að geðshræringar séu órofa þáttur sjálfsveru (e. selfhood) í öllum birting-
armyndum hennar, sjá Kristján Kristjánsson, The Self and Its Emotions, Cambridge
og New York: Cambridge University Press, bls. 4 og 70 –98 (t.d.).
33 Sjá t.d. Paul H Lysaker og John T. Lysaker, „Psychosis and the disintegration of
dialogical self-structure: Problems posed by schizophrenia for the maintenance of
dialogue“, British Journal of Medical Psychology 1/2001, bls. 23–33, hér bls. 25–26 og
Hubert J. Hermans o.fl., „The Dialogical Self: Beyond individualism and Rational-
ism“, American Psychologist 1/1992, bls. 23–33.
34 Um samræðusjálfið tengt leikhúslíkingu, sjá t.d. Hubert J. Hermans, „The Self as a
Theater of voices: Disorganization and Reorganization of a Position Repertoire“,
Journal of Constructivist Psychology 2/2006, bls. 147–169. Um samræðusjálfið sem
BERGljóT SoffíA KRiSTjánSdóTTiR