Skírnir - 01.04.2002, Page 54

48
HELGA KRESS
SKÍRNIR
móðurlíkamanum. Almenna málið tilheyrir samfélaginu og körl-
um, er bundið í kerfi og lýtur lögmáli föðurins. Skáldlegt mál
verður til við það þegar hið semíótíska flæði brýst í gegnum mál-
kerfið, hið almenna tungumál, t.d. sem slög, brot, endurtekningar,
þagnir, og birtir það sem Kristeva kallar þrá í tungumáli.3
Tónlistina í verkum Halldórs má skilgreina sem hina semíó-
tísku hlið tungumálsins. Sem náttúrumál kemur hún einkum fram
í fuglum, flugum og vatni, þar sem hún tengist flæði textans og
niðurbroti á samfélagslegu valdi og einræðri merkingu. En hún
kemur einnig fram í klukknahljómi, tónlistarsköpun mannsins,
tónverkum, söng og hljóðfæraslætti.
I ræðu sem Halldór flutti við opnun listahátíðar 1970 gerir
hann ekki greinarmun á tónum náttúrunnar og tónlist manna:
Kvak fugla er tónlist að sínu leyti. Þrír eða fjórir tónar í stefi fugls, ein
trilla, eða bara einn hrapandi tónn, glissandó, einsog ég hlusta á núna á
hverjum degi í hneggi hrossagauksins, það er sama hvort maður á að
dæma um það frá sjónarmiði lags, ásláttarleikni, guðmóðs að því tagi sem
átt er við með inspírasjón, þetta er fullkomin tónlist. Munurinn á symfón-
íu og stefi fugls er munur á magni en ekki gæðum. Fyrir nú utan það að
fuglarnir leika einnig stundum lángar symfóníur, þó sálarlausir menn
heyri aldrei annað en arg og tíst.4
„Allar bernskuminníngar mínar hafa undirleik af tónlist,“ seg-
ir Halldór í Skáldatíma,5 6 og í / túninu heima minnist hann tónlist-
ar sem hann heyrði hjá foreldrum sínum áður en hann lærði að
tala: „hljómur sem fyllir lítið herbergi í bænum fylgir mér
ævilángt.“é Kórsöng í Laxnesi tengir hann skáldskap: „Eg hafði í
bernsku fyrir augum mér upphafnínguna á andlitum manna [...]
sem leita að réttum tón og lögbundnum samhljómi og hljóðfalli
3 Um kenningar Juliu Kristevu, sjá m.a. rit hennar, La révolution du langage poé-
tique, París: Éditions du Seuil, 1974; ensk þýðing, Revolution in Poetic Lan-
guage, þýð. Margaret Walker, New York: Columbia University Press, 1984;
einnig greinasafnið Desire in Language. A Semiotic Approach to Literature and
Art, ritstj. Leon S. Roudiez, Oxford: Basil Blackwell, 1981.
4 Halldór Laxness, „Kjarni hlutanna er listsköpunin sjálf,“ Yfirskygðir staðir,
Reykjavík: Helgafell, 1971, bls. 66-67.
5 Halldór Laxness, Skáldatími, Reykjavík: Helgafell, 1963, bls. 89.
6 Halldór Laxness, I túninu heima, Reykjavík: Helgafell, 1975, bls. 16.