Tímarit Máls og menningar - 01.06.2009, Page 77

D r e k a r , d ö m u r o g d æ m a l a u s t ö f r a b r ö g ð
TMM 2009 · 2 77
í nýrri seríu fantasía og fylgir hefðbundinni formúlu átaka góðs og ills,
en þar breytist svínahirðir í hetju. Hér er stuðst við kunnugleg ævin-
týraminni, en ævintýrið lifir góðu lífi í heimi fantasíubókmennta. Þessi
bókaflokkur er kominn nokkuð til ára sinna sem skýrir kannski hversu
lítil nýsköpunin er. Nokkuð ólík nálgun á fantasíuna birtist í Úlfabróður
(þýð. Salka Guðmundsdóttir 2005) eftir Michelle Paver, en hún er fyrsta
bókin í seríu sem hóf göngu sína árið 2004. Paver er sögð hafa mikinn
áhuga á fjarlægri fortíð og mannfræði og ber bókin þess skýr merki, en
Úlfabróðir gerist á forsögulegum tíma og segir frá ungum dreng sem
missir föður sinn og heldur í hættulega hetjuför. Paver kryddar söguna
(stundum óþarflega) miklum upplýsingum um lífshætti og sérstaklega
heimspeki veiðanna, öllum búnaði og trúarbrögðum er lýst nákvæmlega
og þannig er dregin upp afar lifandi og áhrifamikil mynd af þessum for-
sögulega heimi.
Fyrsta sagan í Bartimæusar-þríleik Jonathans Stroud, Verndargrip-
urinn frá Samarkand (2003, þýð. Brynjar Arnarson 2008) er hins vegar
öllu öflugra verk. Hún gerist í London sem hér er höfuðborg galdra, en
galdrar eru almennt viðurkenndur hluti heimsmyndarinnar. Og það eru
galdramenn sem eru við völd og þeir hafa lítið álit á almúganum. Hér er
því deilt á ógnarstjórn og lagskipt samfélag og kallast þetta nokkuð á við
umræðu um stéttaskiptingu sem er mikilvægur þáttur bókanna um
Harry Potter. Þessi stéttaskipting binst síðan hugmyndum um þekkingu
og vald tengt því galdraþema sem er algengt innan fantasíubókmennta.
Átökin milli hins góða og hins illa eru iðulega tengd þekkingu, sérþekk-
ingu galdramanna og eða annarra yfirnáttúrulegra vætta. Sumir nota
þessa þekkingu í þágu hins illa, til að ná völdum og kúga aðra en aðrir
– sem yfirleitt eru hetjur sagnanna, en ekki endilega hér – vilja nota
hæfileika sína og þekkingu til að hjálpa öðrum. Þetta birtist í ýmsum
myndum, í annarri Ávítara-sögunni nær hinn illi Drakan taki á Dínu
og neyðir hana til að nota hæfileika sína í þágu hins illa, á sama hátt og
fulltrúar orðsins nota það sem valdatæki í Rúnagaldri. Þannig er það
ekki þekkingin sem slík sem er vandamálið, heldur það hvernig hún er
(mis)notuð af þeim sem sækjast fyrst og fremst eftir völdum.4 Hæfileik-
ar galdramannanna í bók Strouds eru þó ekki til komnir vegna ein-
hverrar sérgáfu heldur aðallega lærdómi og þekkingu í því að kalla fram
anda, eða djinna, og púka og því má segja að þessir galdrar tilheyri
heimi kabbalisma, særinga og Þúsund og einnar nætur. Það sem gerir
söguna áhugaverða er að báðar aðalpersónanna eru nokkuð fráhrind-
andi. Titilpersónan Bartimæus er lævís og lyginn djinni sem hefur
engan áhuga á að vera þræll galdramanns og svífst einskis til að sleppa
TMM_2_2009.indd 77 5/26/09 10:53:26 AM