Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Side 66

J ó n K a r l H e l g a s o n
66 TMM 2012 · 1
íslenzka skáldahimni“.13 Vikið er að „Gunnarshólma“ og áðurnefndum
ummælum Bjarna um það kvæði og í kjölfarið fylgir kunnuglegur
samanburður á þeim Jónasi. Schweitzer líkir Bjarna við Goethe og Jón asi
við Heine og segir síðan: „Bjarni er kraptameiri, Jónas liprari og léttari;
Bjarni leggur meiri stund á hið innra, Jónas á hið ytra […] hjá báðum
er ættjarðarástin aðalhvötin til skáldskapar; minning beggja mun ætíð
lifa hjá þjóðinni“.14 Í Öldinni 1896 var með líkum hætti þýtt brot úr
inngangskafla bókar þýska prófessorsins Carls Kuchler um íslenskan
skáldskap nítjándu aldar. Þar er rakið útgáfustarf Fjölnismanna og
minnst á „hið dásamlega kvæði Gunnarshólma“ og síðan vitnað enn og
aftur til þeirra orða Bjarna að honum sé best að hætta að yrkja. „En nú
erum vér komnir mitt á hinn klassíska tíma hins unga Íslands,“ segir
Kuchler síðan, „þar sem þeir eru komnir fram Fjölniskapparnir og þjóð-
skáldin Bjarni Thorarensen og Jónas Hallgrímsson. Fremstur þeirra og
tilkomumestur var þó Bjarni Thorarensen (1786‒1841); er hann hið hug-
myndaríkasta, fjörugasta og kraftmesta Íslands skáld.“15
Í inngangsritgerð sinni árið 1883 tilfærir Hannes Hafstein engar
heimildir fyrir lofsyrðum Bjarna um Jónas en líkt og Hannes Pétursson
rekur í bókinni Kvæðafylgsni frá 1979 birti Matthías Jochumsson skáld
tvær blaðagreinar á árunum 1890 og 1891 þar sem ummæli Bjarna
um „Gunnarshólma“ voru höfð eftir Hallgrími Tómassyni, rosknum
systursyni Jónasar. Samkvæmt fyrri greininni sagðist Hallgrímur hafa
verið á ferð með Jónasi þegar skáldið orti „Gunnarshólma“ sumarið
1837; þeir hafi heimsótt Bjarna sem þá var amtmaður á Möðruvöllum og
hann skorað á Jónas að yrkja kvæði um Gunnar á Hlíðarenda.
Síðan riðu þeir frændur inn á Akureyri. Um morguninn varð Jónas þar eptir, og
bað hann Hallgrím bera bréf til baka og fá amtmanni. Hann gjörði svo. En er
amtmaður lauk upp bréfinu, stóð þar kvæðið. Bjarni las það, og með sýnilegri
tilfinningu, og að því búnu mælti hann þessi alkunnu orð (segir Hallgrímur)
„Nú er mér einsætt að hætta að yrkja.“ Þar var þá viðstaddur séra Páll Jónsson
(† 1889) og sannaði hann oss munnlega þessa sögu.16
Í seinni greininni rakti Matthías sömu viðburði í lengri og stílfærðari
útgáfu, sem minnir raunar töluvert á þekkta lýsingu Egils sögu af því
þegar Egill Skallagrímsson orti kvæði sitt „Höfuðlausn“.
Eptir langa viðstöðu riðu þeir frændur þaðan um kvöldið inn á Akureyri; var þá
tunglskin og blíða mikil. Á leiðinni talaði Hallgrímur eitthvað til frænda síns,
sem lengst af reið þegjandi. Þá sagði Jónas: „Tala þú nú sem minnst frændi, nú
skálda jeg“. Um nóttina var þeim báðum vísað til sængur í loptsherbergi, og