Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Page 119

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 119
Næstu átta árin áttum við í ágætu bréfa-
sambandi sem bæði tengdist músík-
óskum hans sem mér fannst sjálfsagt að
bregðast vel við og svo grimmum eða
lofsamlegum orðsendingum hans um
menn og málefni sem síðar gengu aftur í
Menn er máttur.
Þegar Elías fór svo að skrá „tilraunir
með dramb og hroka“ var ég einn þeirra
sem „teljandi voru á fingrum annarrar
handar“ eins og Hjálmar Sveinsson segir
í eftirmála sínum (220) sem fengu kafl-
ana senda jafnóðum og Elías hafði
gengið frá þeim. Elías hafði oft borið á
góma á kvöldvökum hjá Kristjáni – og
þá varð ég með ýmsum hætti var við
afbrýðisemi sem flæddi á milli þessara
tveggja lærisveina Þórðar. Sjálfur var ég
að byrja að fylgjast með nýlegum skáld-
skap þegar Vögguvísu Elíasar bar fyrir
mín augu, „fyrstu skáldsöguna sem var
Reykjavík“ eins og Sigfús Daðason
komst að orði í mín eyru. Og um hana
og „fyrstu nútímasögu lýðveldsins“ eins
og Hjálmar Sveinsson kallar frumraun
Elíasar Eftir örstuttan leik2 fjallaði
fyrsta bókmenntaritgerð sem ég setti
saman. Elías hitti ég fyrst á ferðalagi til
Búkarest á alþjóðlegt æskulýðsmót en
kynntist honum betur á öðru slíku móti
í Moskvu árið 1957. Þá kom í fyrsta sinn
til tals að ég reyndi að þýða Vögguvísu á
rússnesku og það gerðum við konan
mín síðar. Okkur Lenu tókst að ljúka
þýðingunni og semja um útgáfu – bókin
var þegar um brotin og próförk lesin
þegar útgáfufyrirtækið Inostrannaja
literatúra hætti við allt saman. Við Elías
fengum aldrei að vita hvernig á því stóð.
En við urðum góðir vinir og um leið og
ég sneri heim samstarfsmenn á Þjóðvilj-
anum allt þar til það blað lagði upp
laupana. Eins og að líkum lætur rædd-
um við margt, bæði um ritferil Elíasar
og svo Þórð. Reyndar var haldið upp á
sjötugsafmæli Þórðar og útkomu Saman
lagt spott og speki í ágúst 1960 heima
hjá Herði bróður mínum. Ég hafði þá
skroppið heim í leyfi. Viðstaddir þetta
merkisafmæli vorum við Dóróthea
mágkona mín, Elías, Ragnar í Smára og
Málfríður Einarsdóttir. Þeir Elías, Ragn-
ar og Þórður voru hver öðrum sælli með
útkomu kversins og skiptu með sér upp-
laginu, 150 eintökum. Það var skálað í
ódýru sherry og étin kaka. Ragnar kom
okkur hinum á óvart í þessu gestaboði:
hann hélt ræðu um að þeir frændur,
Þórður og hann, væri af gyðingaættum.
Enda hefðu engir nema gyðingar vit á
að njóta lífsins eins og þeir! Okkur
Elíasi bar saman um að þar hefði komið
vel á vondan: Þórður hafði gyðinga mjög
á hornum sér fyrir margt í trúarhefð
þeirra sem honum fannst sér andsnúið.
En eftir þessa hugvekju Ragnars brá svo
við að hann dró eitthvað úr þeim munn-
söfnuði, þótt Aþena með sínar grísku
hommahefðir og Jerúsalem með boð og
bönn um kynlífið væru sem fyrr hinar
miklu andstæður sem margt í menning-
artúlkun Þórðar snerist um.
Tillitsleysi og æðruleysi
Ósköp eru á mér, var orðtak Hugborgar,
móður Þórðar þegar hún hélt hún væri
að svíkjast um – ósköp eru á mér: er ég
ekki enn farinn að tala um þær bækur
sem ég þykist vera að skrifa um?
Svo sannarlega er Mennt er máttur
bók engri lík. Mér er mjög til efs að sá
texti „falli eins og flís við rass alþjóð-
legrar bókmenntahefðar og jaðarmenn-
ingar samkynhneigðra“ eins og Hjálmar
Sveinsson heldur fram í eftirmála sínum
(221). Vitanlega á allt sem skrifað er sér
einhver fordæmi, en þessi blanda er á
þann veg saman hrist að torvelt mun
verða að benda á vafalausa ættingja
hennar.
Bókina mætti kenna við hugleiðingar,
fantasíur, stefnuskrá, jafnvel predikanir