Tímarit Máls og menningar - 01.02.2012, Síða 135

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2012 · 1 135
leg stef í frásögnum sem snúast um leit
að sjálfsmynd og sjálfskilningi, eins og
hér er raunin, og niðurstaðan virðist
vera: að best væri „að mæta lífinu með
grímu“ (217). Hinn þungi undirtónn
frásagnarinnar er tilvistarlegur og sögu-
maður glímir við eigin vanmátt gagn-
vart tilverunni og þá sérstaklega ástinni
sem kemur, að því er virðist óhjákvæmi-
lega, ætíð með þjáninguna í farteskinu.
Það er niðurstaða margra bóka sem
sögumaður hefur lesið: „ástin og þján-
ing eru eitt og hið sama“ (126), og gott ef
það er ekki einnig hans eigin niður-
staða, sprottin af lifaðri reynslu.
Vanmáttur sögumanns virðist þó ekki
bara bundinn ástinni heldur litar hann
alla tilveruna sem honum virðist um
megn að glíma við. Hann hefur verið
rekinn úr starfi sínu hjá Vísindavefnum
fyrir að svara spurningum út í hött og
hefur hvorki löngun né döngun í sér til
að útvega sér annað starf. Hann er sann-
ur fulltrúi hinna fjöldamörgu vanmátt-
ugu karlmanna sem hafa skotið upp
kollinum í íslenskum (sem erlendum)
samtímabókmenntum; Hetja vorra tíma
virðist vera karlmaður án tilgangs ekki
síður en á tímum Rússans Lermontovs –
„hinn óþarfi maður“ var þetta kallað á
sínum tíma. En rangt væri þó að halda
því fram að vanmátturinn og tilgangs-
leysið sé aðeins bundið hinum karlkyns
sögumanni Sýrópsmánans því mótleik-
ari hans í þjáningunni, konan L., virðist
jafnvel dýpra sokkin í þunglyndi en
hann. Við L. eru tengd stef sem tengjast
hinum bláa lit. Lag Ninu Simone, „Little
girl blue“, fylgir henni, sem og „blómið
bláa og hvíta“. L. er þögul og sorgmædd
og virðist litlu færari en sögumaður að
takast á við veruleikann, þó hún stundi
vinnu sína samviskusamlega.
Eitt af gegnumgangandi stefjum frá-
sagnarinnar er setningin „lífið kremur
mann“ og reyndar eru þetta lokaorð
bókarinnar. Ekki veit ég hvort höfundur
sé hér að vísa í fleyg orð leiklistarfröm-
uðarins fræga Stellu Adler sem sagði
eitthvað á þann að veg að þótt lífið
brjóti mann niður og kremji sálina þá
minnir listin okkur á að til er líf. Sú
hugsun á þó vel við Sýrópsmánann þar
sem stöðugt er reynt að grafa leynigöng
á milli hins hlutlæga veruleika og
draumanna; heims listarinnar sem
sögumaður heldur dauðahaldi í eins og
skipreika maður í fleka. Þannig er frá-
sögnin sjálf í mótsögn við fullyrðingu
sem lesa má á síðu 167: „Listin er gagns-
laus“. Eða hvað? Á listin kannski ein-
hverja sök á hinni tilvistarlegu angist
sögumanns sem leitar inn í heim skáld-
skapar í stað þess að takast á við „veru-
leikann“ eins óspennandi og hann nú
getur verið á sínu hversdagslega og
óskáldlega plani? Svarið við þeirri
spurningu liggur ekki ljóst fyrir í þess-
ari bók Eiríks, þó hallast ég að hinu að
það sé listin sem gefi lífinu gildi og geri
okkur kleift að takast á við lífið, þótt
það kremji mann stöðugt.
Titill bókarinnar er óræður en Eirík-
ur Guðmundsson segist hafa fengið
hann frá Byron:
Byron notaði þetta hugtak ekki um
himintungl heldur nokkuð annað sem
tengdist lífi hans og ástum, sem voru
nokkuð skrautlegar. Sýrópsmáninn er þó
umfram allt í mínum huga órætt fyrir-
bæri sem tengist ástum, og óhugnaði, en
gæti líka verið eitthvað sem liðast upp
úr viskíglasi eða út úr gamalli bók með
gulnuðum síðum, síðla kvölds. (Viðtal
við Morgunblaðið 10. nóv. 2010)
Í bókinni má lesa ýmsar útskýringar á
fyrirbærinu sýrópsmána, til að mynda:
„[…] eitthvað sem reikar stöðugt um
himininn og heldur fyrir okkur vöku en
við kunnum ekki að nefna, ég kalla það
stundum sýrópsmána“ (93). Eða: „Þann