Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Qupperneq 15

H v e r j u r e i d d u s t g o ð i n ?
TMM 2012 · 2 15
að sér snjallyrðin. Ég hef þó enn ekki fundið þessi orð í hans ritum en þau
eru enda fleiri en vötnin á Arnarvatnsheiði.
Þannig hefur sá Snorri goði sem birtist í þessari örstuttu en afar mikil­
vægu frásögn höfðað mjög til vísindamanna á 18., 19. og 20. öld sem dáðu
röklega hugsun en þeirra eigin hugsanakerfi var mótað af vísindabyltingu
nýaldar og iðnbyltingunni. Í því kerfi á vel heima sá Snorri goði sem spyr
vel yddaðra spurninga um hverju goðin hafi reiðst þegar hraunið brann,
menn eru ólmir að túlka hann sem skynsemishyggjumann sjálfum sér líkan
sem skilur lögmál náttúrunnar og þarf ekki hindurvitni til að skýra hraun
og önnur náttúruleg fyrirbæri. Í þessari túlkun kann kristni Snorra að vera
einlæg en hún er blandin skynsemi, ekki ólíkt því sem sjá má hjá kristnum
fræðimönnum í upphafi 20. aldar sem töldu sig síst af öllu guðlausa menn
en voru frábitnir allri hjátrú og hindurvitnum. Þeir höfnuðu ekki Kristi
en trúðu ekki á kraftaverk og vildu engin yfirnáttúruleg fyrirbæri sjá í
Íslendingasögunum sem þeir töldu einkennast af „raunhæfri, veðurbitinni
stórmennsku þjóðveldismannsins“, svo að ég grípi til orðalags frá Einari
Ólafi Sveinssyni, einum áhrifamesta fræðimanni 20. aldar á sviði miðalda­
rannsókna. Fræðimenn 20. aldar voru þannig upp til hópa stoltir arftakar
upplýsingaraldarinnar og vissu án nokkurs efa að þeir skildu náttúrulög­
málin betur en forfeður þeirra en þó þótti þeim ánægjulegt að finna undan­
tekningar á því eins og Snorra goða, rökhyggjumanninn frá miðöldum.
En Snorri goði var ekki aðeins hnyttinn í þetta eina sinn og önnur hnyttni
hans kann að valda þeim vandræðum sem vilja trúa goðsögunni um Snorra
sem ættföður upplýsingarmannsins rökræna og skynsama. Í Brennu­Njáls
sögu hefur Snorri á laun dregist inn í átökin á alþingi árið 1012 og stendur
þar með þeim félögum Gissuri hvíta og Ásgrími Elliða­Grímssyni sem vilja
fá bætur fyrir Njál og fjölskyldu hans. Hann tekur að sér að halda Flosa og
mönnum hans úr því góða vígi sem þeir hefðu úr Almannagjá. Þegar Flosi og
menn hans koma þangað á flótta er Snorri goði þar fyrir og spyr Flosa hver
elti hann. Flosi svarar heldur hvefsinn: Ekki spyrr þú þessa af því, at þú vitir
þat eigi. En hvárt veldr þú því, er vér megum eigi sækja til vígis í Almannagjá?
Snorri svarar þessu: Eigi veld ek því … en hitt er satt, at ek veit, hverir valda,
ok mun ek segja þér ófregit, at þeir valda því Þorvaldr kroppinskeggi ok Kolr.
Sögumaður Njálu bætir hér við athugasemd og skýrir hverjir mennirnir
sem annars er að engu getið í Njálu munu hafa verið: Þeir váru þá báðir
dauðir ok höfðu verit in mestu illmenni í liði Flosa. Eins og svo oft er raunin
um Íslendingasögur er þessi skýring í raun næsta gagnslítil rúmum sjö
öldum síðar. Við hljótum að spyrja okkur hvers vegna Snorri kjósi að nefna
til tvo drauga sem sökudólga þegar það eru sannarlega hans eigin liðsmenn
sem hindra Flosa í að komast í vígið. Matthías Þórðarson þjóðminjavörður
(og raunar Heusler á undan honum) benti á það í grein sem kom á prent árið
1920 að það muni hafa skolast til í hefðinni hverjir þessir tveir menn hafi
verið; upphaflega hafi hér ekki verið á ferð tvö illmenni úr liði Flosa heldur