Tímarit Máls og menningar - 01.09.2012, Síða 16

Á r m a n n J a k o b s s o n
16 TMM 2012 · 2
persónur sem nefndar eru í Íslendingabók Ara en þar er sagan af því hvernig
Þórir kroppinskeggi vó þrælinn eða leysingjann Kol í Bláskógum sem
reynist afdrifaríkt því að einmitt þess vegna er land á lausu fyrir þingstaðinn
Þingvelli þegar Grímur geitskör leitar slíks fundarstaðar. Sonarsonur Þórðar
hét Þorvaldur kroppinskeggi og var svipað illmenni og afinn (brenndi inni
bróður sinn) en þeir Þórir og Kolur eru að mati Matthíasar ótvírætt eðlilegri
staðarillvættir en tvö annars óþekkt fúlmenni úr liði Flosa.
Það breytir ekki hinu að Snorri kennir hérna tveimur Þingvalladraugum
um það að Flosi og menn hans komast ekki í vígið. Matthías Þórðarson hefur
bent á að það er engan veginn ljóst hvers vegna Snorri dregur hér draugana
fram sem skýringu þó að það sé á hinn bóginn greinilegt að Snorri vilji ekki
gangast við að vera í liði andstæðinga Flosa. En svarið virðist einnig klárlega
írónískt og Matthías leiðir rök að því að Snorri muni hafa viljað að Flosi
skildi sneiðina og sé þannig að stríða honum.
Samt sem áður er sá Snorri sem birtist okkur hér ekki hinn mikli efa­
hyggju­ og skynsemistrúarmaður sem vísar til náttúrulögmálanna á nútíma­
vísu til þess að þagga niður í andstæðingum sínum og skýra heiminn heldur
draugfræðingurinn Snorri sem er ófeiminn að nota annarsheimsvættir til að
skensa mótherjana. Þó að vissulega megi rökstyðja að Snorri sé kaldhæðinn
og þar með allsendis óvíst að hann trúi sjálfur á þessa drauga – kaldhæðni
hans sé þvert á móti til marks um að hann beri enga virðingu fyrir hjátrú
og draugahræðslu annarra – er ekki hægt að líta fram hjá hinu að draugar
verða honum í þessu tilfelli að gagni þegar hann á að skýra gjörðir sínar og
rökhyggja hans, sé hún á annað borð fyrir hendi, er því ekki einlæg heldur
hentistefna þrungin kaldhæðni.
Ef Snorri í Njálu er samur og Snorri sem við hittum fyrir í Kristni sögu er
hann ekki sjálfum sér samkvæmur andspænis yfirnáttúrulegum skýringum
atburða. Í Eyrbyggja sögu birtist svo enn einn Snorri og sá er jafnvel enn fjær
fyrirmyndarraunsæismanni upplýsingaraldar því að hann tekur virkan þátt
í að berjast við þau ókunnu öfl sem valda Fróðárundrum og ógna kristninni
skömmu eftir að hún hefur hlotið stöðu opinberrar trúar. Af sögunni verður
ekki annað ráðið en að goðinn á Helgafelli taki Fróðárundrin grafalvarlega
og ekki fréttist af kaldhæðnislegum tilsvörum. Þvert á móti tekur hann
þátt í að særa burt djöflana á Fróðá með heilræðum sínum um að brenna
rekkjubúnað Þórgunnu sem virðist beint eða óbeint valdur að öllum þessum
atburðum (en orsakasamhengið er þó aldrei skýrt) og halda síðan „duradóm“
sem minnir á málaferlin á þingunum í heimi hinna lifandi, eru særing í
búningi lagagerðar sem löghlýðnar óvættirnar þoka að lokum fyrir. En
Snorri sýnir líka hinni nýju trú hollustu og sendir prest til að vígja húsin á
ný eftir að hinir illu andar eru á burt.
Þá sitjum við uppi með þennan vanda: ef til vill töldu miðaldahöfundar
að Snorri goði þekkti vel jarðsöguna um uppruna hraunsins á Þingvöllum
en samt telja þeir líka að hann trúi nógu rækilega á drauga til að leggja drög