Tímarit Máls og menningar - 01.03.2013, Page 68

M i l a n K u n d e r a
68 TMM 2013 · 1
skáldsögu. Í þessu verki datt ég niður á hina gömlu aðferðafræði Chopins,
aðferðafræði litla verksins sem hefur enga þörf fyrir hluta sem ekki eru með
stefjum. (Þýðir það að smásagan sé litla útgáfan af skáldsögunni? Já. Það er
enginn eðlismunur á að skrifa smásögu eða skáldsögu, en það er hins vegar
tilfellið með skáldsögu og ljóð, og skáldsögu og leikrit. Við erum fórnarlömb
tilviljanakennds orðaforða og höfum ekki eitt orð sem nær yfir formin tvö,
það stóra og það litla, af sömu listinni.)
Hvernig tengjast þau, þessi sjö litlu verk, ef ekki í gegnum atburðarásina?
Það eina sem tengir þau saman, sem gerir þau að skáldsögu, er eining
sömu stefjanna. Þannig varð líka önnur gömul aðferðafræði á vegi mínum:
aðferðafræði Beethovens með tilbrigði; það var henni að þakka að ég gat verið
í beinu og stöðugu sambandi við nokkrar tilvistarspurningar sem heilla
mig og eru kannaðar smátt og smátt fá ýmsum sjónarhornum í þessari til-
brigðaskáldsögu.
Það hvernig smátt og smátt er unnið úr stefjunum fylgir ákveðinni rökvísi
og það er hún sem ákveður það hvernig hlutarnir tengjast. Til dæmis: fyrsti
hlutinn (Týndu bréfin) fjallar um stefið um manninn og mannkynssöguna
eins og það er í grundvallaratriðum: maðurinn sem lendir í árekstri við
mannkynssöguna og kremst undir henni. Í öðrum hlutanum er stefinu
snúið við: mömmu finnst koma skriðdrekanna smáræði í samanburði við
perurnar í garðinum hennar („skriðdrekarnir eru forgengilegir, peran er
eilíf“). Sjötti hlutinn (Englarnir) þar sem aðalpersónan, Tamína, drukknar
gæti virst sorglegur endir á skáldsögunni; en skáldsögunni lýkur ekki þar,
heldur í næsta hluta á eftir sem er hvorki sláandi, átakafullur né sorglegur;
hann fjallar um kynlíf nýrrar persónu, Jans. Stefið um mannkynssöguna
kemur þar fyrir stuttlega í síðasta sinn: „Jan átti vini sem höfðu flust úr landi
eins og hann og helguðu baráttunni til að frelsa það aftur allan sinn tíma.
Allir höfðu þeir fundið fyrir því fyrr eða síðar að þau bönd sem tengdu þá
við land þeirra voru blekking ein og að það var einungis af gömlum vana
sem þeir þóttust geta fórnað lífinu fyrir eitthvað sem þeim stóð gersamlega
á sama um.“ Það er komið að þeim háspekilegu landamærum (landamæri:
annað stef sem unnið er úr í skáldsögunni) þar sem öll merking leysist upp
þegar farið er yfir þau. Eyjan þar sem Tamína endar sína sorglegu ævi var
undirlögð hlátri (annað viðfangsefni) englanna, en í sjöunda hlutanum
hljómar „hlátur djöfulsins“ sem breytir öllu (öllu: mannkynssögunni, kyn-
lífinu, harmleikjunum, o.s.frv.) í hjóm eitt. Það er ekki fyrr en þar sem stefin
eru komin á enda að hægt er að ljúka bókinni.
12
Í þeim sex bókum sem Nietzsche skrifaði sem fullþroska höfundur (Aurore,
Mannlegur, of mannlegur, Hin gleðilega viska, Handan góðs og ills, Erfðafræði
siðferðisins, Myrkur átrúnaðargoðanna) vinnur hann með, þróar, fágar,