Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 11

H u g l e i ð i n g u m á f ö l l o g s j á l f s v í g s h u g s a n i r
TMM 2015 · 3 11
eftir útskrift af geðdeildinni, þegar ég rakst fyrir tilviljun á bók um málefnið
eftir breska guðfræðinginn Alister McGrath.15 Trúarupplifunin gerði mig
einstaklega móttækilegan fyrir hugmyndum McGraths, þó að guðleysinginn
tórði enn djúpt í hugarfylgsnunum.
Þegar leið á árið 2005 fann ég hins vegar hvernig trúaráhuginn fjaraði
smátt og smátt út. Var svo komið þá um haustið að sterk tilfinning var
kviknuð sem öskraði á mig að áhuginn á sambandi trúar og vísinda gengi
í grundvallaratriðum gegn lífsskoðun minni. Fékk ég bókstaflega óbragð í
munninn í hvert skipti sem slíkar hugsanir kviknuðu. Guðleysið var að fullu
endurreist.
Camus
Megnið af þessum tíma var ég illa haldinn af alvarlegum tilfinningalegum
vandamálum, með tilheyrandi sjálfsvígshugsunum. Af hverju ætti ég að
halda áfram að lifa í heimi sem öflug trúarleg reynsla getur ekki einu sinni
gefið merkingu? Hér kemur greining franska rithöfundarins Alberts Camus
(1913–1960) á hinum fjarstæða (absurd) heimi í Mýtu Sisyfosar (1942) til
skjalanna. Í upphafi bókarinnar er lýsing sem kallast mjög vel á við reynslu
mína af tilverunni eftir heimkomuna frá Afríku:
Heimur sem jafnvel er hægt að útskýra með slæmum rökum er kunnuglegur heimur.
En á hinn bóginn í alheimi sem skyndilega er sviptur tálsýnum og ljósum upplifir
maður sig sem aðkomumann, ókunnugan. Engin lækning er til við útlegð hans því
hann er sviptur minningunni um horfið heimili og voninni um fyrirheitna landið.
Þessi aðskilnaður milli manns og lífs hans … er hin eiginlega fjarstæða upplifun.16
Heimurinn hrundi er ég kom heim til Íslands. Ég var einn með martröðum
mínum. Meðvitundin um þetta kviknaði strax inni á einangrunarstofunni
á Borgarspítalanum er ég sá vini mína í fyrsta sinn án hlífðarklæða og and-
litsgrímu. Þarna stóðu þeir í kúrekastígvélum og með stóra beltissylgju. Ég
var kominn í heim sem ég þekkti ekki lengur. Mér fannst allt sem ég sá bera
vott um hégóma. Í þessum fjarstæða heimi er, að mati Camus, „einungis eitt
raunverulegt heimspekilegt vandamál og það er sjálfsvíg“.17
Þegar ég las Mýtu Sisyfosar aftur nýlega fór sælustraumur í gegnum mig
því enginn hafði áður komist nær því að lýsa tilveru minni en Camus. Hér
er hvorki staður né stund til þess að fara djúpt ofan í vangaveltur rithöf-
undarins.18 Rétt er þó að benda á tvö mikilvæg atriði: 1) Magn fjarstæðunnar
sem einstaklingurinn upplifir er í réttu hlutfalli við fjarlægðina sem verður
á milli hans og reynsluheimsins.19 2) Eina leiðin til þess að lifa í fjarstæðum
heimi er að horfa sáttur á báða liði jöfnunnar, þ.e. sjálfan sig og hinn þögla
heim.20 Einstaklingur sem ekki getur þetta hefur mögulega útgönguleið, það
sem Camus kallar heimspekilegt sjálfsvíg.21 Hér finnur einstaklingurinn von
og merkingu með því að leita á náðir guðstrúar, marxisma eða annars konar