Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 21

„… þa ð e r e i n s o g s é e k k e rt p l á s s f y r i r h e l g i í n ú t í m a n u m …“
TMM 2015 · 3 21
nútímaskáldsögum og í því skyni að leita svara við spurningunni hvort og
hvernig þær miðla reynslunni af hinu heilaga.
Frá upphafi nútímalegrar, epískrar raunsæislegrar skáldsagnaritunar
hér á landi hafa prestar komið við sögu. Fyrstan má þar telja séra Sigvalda
í Manni og konu (1867) Jóns Thoroddsens og er þar á ferðinni skopádeila á
prestastéttina.17 Við harðari tón kveður hjá Þorgils gjallanda (Jóni Stefáns-
syni) sem deilir mjög á presta fyrir tvöfeldni og ágirnd. Kemur þetta einkum
fram í sagnasafninu Ofan úr sveitum (1892).18 Frægasti prestur í síðari tíma
bókmenntum er án efa séra Jón Prímus í Kristnihaldi undir jökli (1968) eftir
Halldór Laxness.19 Allt fram undir þetta var þó hinn klassíski sveitaprestur
á ferð. Hér verður sjónum aftur á móti beint að prestinum í nútímanum ef
ekki í borg þá að minnsta kosti þéttbýli.
Skáldsögurnar sem fengist er við eru valdar nokkuð af handahófi. Byggist
valið því ekki á kerfisbundinni leit að hinum dæmigerða presti í íslenskum
nútímabókmenntum né heldur „athyglisverðustu“ prestsímyndinni. Mikil-
vægar prestsímyndir gætu því hafa orðið utanveltu. Þessari grein er enda
ekki ætlað að vera tæmandi rannsókn á viðfangsefninu heldur er hún miklu
fremur hugsuð sem tilraun (essai) sem leitt geti til umfangsmeira rann-
sóknarverkefnis. Sögurnar sem hér er byggt á eru þessar: Efstu dagar eftir
Pétur Gunnarsson (f. 1947) en hún kom út 1994, Vetrarferðin eftir Ólaf
Gunnarsson (f. 1948) frá 1999, Náðarkraftur eftir Guðmund Andra Thorsson
(f. 1957), útgefin 2003, og Englaryk Guðrúnar Evu Mínervudóttur (f. 1976)
frá 2014.20
Hér er aðeins fjallað um prestinn í viðkomandi sögum en ekki sögurnar í
heild eða alla umfjöllun þeirra um hið heilaga eða trúna. Því kunna prestar
sem í raun eru aukapersónur að fá önnur stærðarhlutföll í þessari grein.
Séra Símon Flóki í Efstu dögum
Efstu dagar Péturs Gunnarssonar er öðrum þræði (stór)fjölskyldusaga og
„blokkarsaga“ þegar á líður.21 Þó er hún fyrst og fremst þroska- og lífs-
saga prestsins séra Símonar Flóka, frá barnæsku og þar til hann tekur að
hjarna við á ótímabærum banabeði. Hann er því tvímælalaust aðalpersóna
sögunnar. Að því leyti skipuðu Efstu dagar á sínum tíma sérstöðu líkt og
Englaryk Guðrúnar Evu Mínervudóttur tuttugu árum síðar en í báðum
sögunum eru trúartengd viðfangsefni í sögumiðju. Símon Flóki gæti verið
jafnaldri höfundarins. Sagan spannar því síðari hluta 20. aldar en prests-
sagan hefst á 8. áratugnum.
Um tvítugt er Símon Flóki óráðinn. Andlegur þroskaferill hans helst í
hendur við þann félagslega. Vera, síðar lífsförunautur hans, vekur hann
til bókmenntalegs áhuga og fæðing eldri dótturinnar skapar festu í lífs-
stefnuna. Guðspjöllin í frönskum kiljuútgáfum og „Mattheusarpassía“ (Il
vangelo seccondo Matteo, 1964) Pier Paolo Pasolinis vekja hann til vitundar