Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Page 36

H j a l t i H u g a s o n
36 TMM 2015 · 3
hið „stóra, trúarlega“ heilaga hefur að miklu leyti misst merkingu sína í
menningunni og samfélaginu.
Í Náðarkrafti kemur hið heilaga einnig vel fram. Það verður sýnilegt í
góðri samveru fjölskyldu á góðri stund. Að því leyti er um hið „litla“ heilaga
að ræða. Raunar opinberast hið heilaga þó ætíð þegar Katrín horfir á fólkið
sitt eða orkar á umhverfið með nærveru sinni. Þá verða litirnir skærari og
tónarnir hreinni. Katrín miðlar þar með líka hinu „stóra“ heilaga með nær-
veru sinni. Einnig hér má líta svo á að átt sé við hið „veraldlega“ heilaga. Þó
er alls ekki víst að þar með sé öll sagan sögð. Náðarkraftur er á margan hátt
ljóðræn saga sem tekur ekki alltaf af skarið. Vel má því líka skynja hið „stóra“
heilaga í návist Katrínar.
Í Vetrarferðinni er hið „stóra“ og „trúarlega“ heilaga loks sterkt inni í
myndinni í trúarátökum margra sögupersónanna, einkum Sigrúnar og séra
Ásgríms.
Þegar að prestshlutverkinu kemur er ljóst að prestarnir Katrín í Náðar-
krafti og Hjörtur í Englaryki gegna milligönguhlutverki en á mjög mis-
munandi veg. Milligönguhlutverk Katrínar er „sakramentalt“. Hún miðlar
hinu heilaga með nærveru sinni. Hjörtur er á hinn bóginn nokkurs konar
staðgengill safnaðarins frammi fyrir Guði. Hann trúir – eða efast – fyrir
söfnuðinn og söfnuðurinn í gegnum hann. Í tilviki hans er trúin líka full-
komlega hugræn, innhverf, persónuleg afstaða, einkamál og feimnismál líkt
og raunin er í nútímanum.
Prestsímyndirnar sem greina má í skáldsögunum fjórum eru ólíkar.
Hjörtur er sviplítill og sveiflast milli trúar og efa. Ásgrímur er kaldhamraður
en brotnar í glímunni við trú sína og verk. Símon er sympatískur, tekst á við
prestshlutverkið og vex inn í það. Katrín er heilög. Hún ein kemur raunar
fram sem persónugervingur hins heilaga í skáldsögunum sem fjallað er um.
Hér hafa prestarnir þó allir verið skoðaðir út frá því sjónarhorni.
Tilvísanir
1 Pétur Gunnarsson, Efstu dagar. Skáldsaga, Reykjavík: Mál og menning, 1994, bls. 146
2 Mögulegt er að skilgreina hið heilaga á mismunandi vegu. Trúarlífssálarfræðingurinn Owe
Wikström (f. 1945) hefur sagt að hið heilaga nái yfir þau fyrirbæri í ytra, menningarlega
umhverfi mannsins sem og í persónulegum hugarheimi hans sem miðla og viðhalda reynslu
hans af því sem ekki má saurga, er leyndardómsfullt og hlaðið og sem hann hverfur stöðugt
til og skapar sér tákn yfir og helgisiði til að nálgast. Hann byggir m.a. á hugmyndum trúar-
bragða- og guðfræðingsins Rudolf Otto (1869–1937) um hið heilaga eða „numinousa“ sem sé
í senn ógnvekjandi og huggandi sem og trúarbragðafræðingsins Mircea Eliade (1907–1986)
sem taldi hlutverk helgisiða vera að gera manninum kleift að skynja sig sem hluta af yfirjarð-
neskum, heilögum heimi (kosmos). Owe Wikström, Om heligheten. Helighetens envisa vägran
att försvinna. Religionspykologiska perspektiv, Stokkhólmi: Natur och kultur, 1997, bls. 19–20.
3 „Tíu atriði til að tryggja trúfrelsi og jafnrétti“, sidmennt.is, 16. október 2014, sótt 7. janúar 2015
af http://sidmennt.is/2014/10/16/tiu-atridi-til-ad-tryggja-trufrelsi-og-jafnretti/. Þess skal getið
að 125. gr. almennra hegningarlaga tekur á því sem áður kallaðist guðlast. Þar er kveðið á um
málshöfðun og refsingu fyrir að draga „[…] opinberlega dár að eða smána[r] trúarkenningar