Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Page 105

„ H a g i ð y ð u r a ð h æ t t i f ö r u m a n n a“
TMM 2015 · 3 105
nútíðar og tímaleysis listarinnar. En líkt og í miðjum þessum seigfljótandi
hugtökum tímans stendur maðurinn sem allt hverfist um, einsemd hans er
dregin í efa, enda er hún ekki lífsvandi hans heldur hitt að hann skortir getu
til að tengja sig við guðdóminn. Einsemd hans er blekking.
2. Undir guðlausu gervitungli
En lengst var ég í þeim sal sem geymir milli 20 og 30 myndir eftir Rembrandt. [… ]
Hvað er svona fallegt í myndunum eftir þennan hollenzka tréklossakall með ghetto-
túrban á höfðinu? Ég veit ekki hvernig ég á að tala um þessar myndir. Þú stendur
og horfir og veizt ekki fyrr en djúpin ljúkast upp og sem þú sjáir uppsprettulindir
í sefa mannsins og nemir í senn bæði kjarnann og hismið í fegurð sem yfirstígur
gleði og sorg og þó sérðu bæði gleðina og sorgina, manneskjuna sem guð sendi út
í heiminn til að ganga um vegina, brjótast móti veðrunum og finna skjól í skúta,
hvílast og hugsa um veðrið og finna kyrrðina, lifa og deyja með fögnuði og sársauka,
deyja. […]
Og gömul kona situr svartklædd á stól meðan minning um einhvern sem er ekki
meir, minning frá því fyrir löngu um eitthvað sem einhverntíma virtist ekki vera hægt
að lifa án, þessi minning sveiflar ljóskeri um hrjóstrugt næturlandslag í huganum og
tauganístingur gigtarinnar er horfinn, birtan á andliti hinnar svartklæddu konu er sól
sem fyrir löngu skein á barn að leik og hún heyrir í gömlum harmi sínum þá sem var
hún að svara hlátri með hlátri, hún hefur ekki heyrt þennan hlátur til fulls fyrr en nú.
Gömul kona svartklædd með hendur í skauti, situr á stól.
Þetta, þó eru þessar myndir annað næst þegar þú kemur, meira, þær verða alltaf
meira eftir því sem þú hefur gengið lengra sjálfur þinn eigin veg. Þú stendur þarna,
enginn tími er til, það er ekkert til nema þessi mynd sem þú horfir á, og allur
heimurinn kringum. Það er ekkert sem ekki er til.4
Thor lýsir sig í raun máttvana andspænis snilld hins hollenska meistara.
Engu að síður gerir hann tilraun til yrðingar og sú tilraun leiðir hann þegar
á vit óræðrar kenndar þar sem ekkert er í raun ljóst nema afdráttarlaus
tvíhyggja, en þegar Thor sökkvir sér í myndlesturinn blasa við honum marg-
víslegar tvenndir og málfar hans verður allt að því Biblíulegt. „[O]g veizt
ekki fyrr en djúpin ljúkast upp“ minnir óneitanlega á þann atburð er Guð
aflétti hinu mikla flóði.5 Uppsprettan og djúpið kallast á en einnig kjarninn
og hismið, sorgin og gleðin, lífið og dauðinn. Og þá er svo komið, að sjá má
„manneskjuna sem guð sendi út í heiminn til að ganga um vegina, brjótast
móti veðrunum […] lifa og deyja með fögnuði og sársauka, deyja.“ Hér er
komin í öllu sínu veldi einsemdin sem var Thor hvað hugleiknust í upphafi
ferils hans, einsemd hlaðin tvíhyggju.
Svo þverstæðukennt sem það hljómar verða tvíhyggjuhugmyndir Thors
þegar sýnilegar í bókinni Maðurinn er alltaf einn. Tilvistarspurningar hans
að loknu hinu hroðalega heimsstríði og með yfirvofandi atómsprengju kalla
ekki á einsemd og böl, eins og svo oft hefur verið haldið fram6, heldur innlit
í kjarna mannsins og heimsins þar sem skáldið nemur tvöfalt lag og niður-
staðan er sú að maðurinn er alls ekki alltaf einn – hann er alltaf með sjálfum