Tímarit Máls og menningar - 01.09.2015, Síða 112

G u ð m u n d u r S . B r y n j ó l f s s o n
112 TMM 2015 · 3
(það) sem koma skal, en um leið (og kannski fyrst og fremst) er Benjamin að
eyða, í anda marxismans, eignarréttinum á mannkynssögunni. Og þannig
tvinnar hann þetta tvennt saman þegar hann segir að sögulega efnishyggjan
muni sigra ef hún „taki guðfræðina í þjónustu sína“.38
Við komu hans mun svo fara fram krýning reynslunnar. Og þá er spurt:
Hver er sú krýning sem blasir við eftir að Thor hefur hugleitt hlutskipti
mannsins frammi fyrir Rembrandt-málverkunum í Sovétríkjunum ? Jú, það
er saga konunnar sem við þekkjum ekki en heyrir þarna loksins hlátur for-
tíðarinnar „til fulls“, en einnig sú staðreynd að myndirnar verða „annað næst
þegar þú kemur, meira, þær verða alltaf meira eftir því sem þú hefur gengið
lengra sjálfur þinn veg.“ Þetta er krýning reynslunnar. Hér hefur Thor mælt
hið synduga orð með þögninni, hann hefur dregið upp mynd sem sættir orð
og þögn. Tvíhyggjan sem liggur bæði í hinu yfirskilvitlega og í hinu fagur-
fræðilega tekur á sig krýningarmynd þegar skáldið stillir upp upphafinni
fegurð málverksins og manneskjunnar jafnhliða.
3. Thor frá Assisi
En neðst undir þessum tveim kirkjum er grafhvelfing hins heilaga Frans: það er
gengið niður þröngan dimman stiga milli kaldra steinveggjanna, og þú kemur í litla
kapellu þar sem þögnin ríkir, og enginn myndi tala þó þess hefði ekki verið óskað
menn þegðu. Beint á móti er lítið óbrotið altari við gildan hlaðinn stöpul en inni í
honum fannst kista hins helga manns, nú er þar hans skrín og gengt í kringum það
og í veggina kringum altarið eru settar leifar fylgismanna hans […] Þarna er svo
sterk mystik að enginn getur rofið hina helgu þögn.
[…] Þessi trúardella verkar nú bara annarlega á okkur Íslendinga sem erum svo
lítið fyrir svoleiðis, segir hinn ónæmi sem skynjar ekki nema ytra gerfið og kannski
ekki einu sinni það.
Í kaþólsku er margslungnasti loddaraskapur og tilbrigðaríkasti sem til er í kristni.
En þar er líka dýrasta og dýpsta og fegursta sem til er í kristni. Þar er munaður og
hégómi í skjóli þess valds sem hefur forsendur sínar af fáfræði og skorti almúgans og
hindrar aukna fræðslu og bætt lífskjör og vinnur sitt til að hungrið haldi áfram að
ríkja. En að hinu leytinu er fórnin, stríðið við hismið og leitin að hinum eilífa kjarna.
Það er sama hvort maður aðhyllist sjálfur þessa trú eða neitar henni, sá sem hefur
kynnst ofurlítið þeirri hlið kaþólskunnar og fulltrúum hennar hann hlýtur að virða þá
viðleitni, hún getur jafnvel vakið honum saknaðarkennd stundum í lífi hans í þessum
tryllta ringlaða og tætta heimi þar sem andi mannsins er svo smár og megnar svo lítið
andspænis þeim svartagaldri, þeirri tækni sem hann hefur komizt yfir. Af viti sínu
hefur hann náð valdi á kröftum sem hann veldur þó ekki í vanþroska sínum.
Maðurinn hefur setzt til að spila á takkaborð guðs almáttugs og vekja og lægja
veðrin með tækni sinni og veit svo öngu viti lengur vegna þess að sá sem ekki þekkir
sjálfan sig og getur ekki hamið öll þau öfl sem búa í honum hvernig ætti hann að geta
drottnað yfir náttúrunni og leikið sér að hinum myrku kröftum hennar.
Kannski er ég kominn langt frá Assisi – kannski er ég að nálgast Assisi.39