Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 37

L æ r d ó m a r a f t r y l l t r i ö l d
TMM 2017 · 3 37
engu gáfaðri en Evrópumenn sem horfðu á lýð-
ræðið lúta í lægra haldi fyrir fasisma, nasisma
eða kommúnisma. Eina forskotið sem við höfum
felst í því að við gætum lært af reynslu þeirra.“
Hann telur að í lygum Trumps felist tilburðir til
einræðis og er óhræddur að tala um „sannleika“
í mannkynssögunni. Í nýlegu viðtali sem birtist
eftir útkomu bókarinnar segir Snyder: „Ég held
að efahyggja um tilvist sannleika sé munaður sem
við getum leyft okkur þegar allt annað gengur
vel. En þegar ógn steðjar að hinu pólitíska kerfi
þá sviptir hún vel meinandi fólk hæfileikanum til
að bregðast við, því það verður svo erfitt að lýsa því í hverju vandinn felst.
Ef þú hefur enga vissu fyrir því að það sé einhver sannleikur í heiminum,
verður afar erfitt að koma orðum – sem eru annað og meira en tilfinninga-
tjáning – að vandanum.“ (Netmiðilinn Vox, 22. maí 2017). Timothy Snyder
verður að teljast til þeirra fræðimanna sem með réttu getur hvatt fólk til að
læra af sögunni, því fáir nútíma sagnfræðingar hafa verið jafn ötulir að leita
sannleikans í hildarleik 20. aldar.
Snyder er prófessor við Yale háskóla en hann er líklega þekktari í Evrópu
en Bandaríkjunum, enda tengjast flest hin stóru viðfangsefni hans evrópskri
sögu. Hann hefur verið feiknalega afkastamikill og hlotið margvíslegar
viðurkenningar, en kunnasta verk hans er stórvirkið Bloodlands (Blóðakrar)
sem hefur undirtitilinn „Evrópa milli Hitlers og Stalíns“ (New York, 2010).
Bókin sú hefur hlotið fjölda verðlauna og verið þýdd á fleiri en þrjátíu tungu-
mál. Hún er einstaklega áhrifarík saga um þau landsvæði og þær þjóðir
sem bókstaflega klemmdust milli Þýskalands nasismans og Sovétríkjanna á
árunum 1933–1945; þetta eru svæðin þar sem nú eru Úkraína, hluti Rúss-
lands, Hvíta-Rússland, Pólland og baltnesku löndin. Á ofangreindu tólf ára
tímabili létu Hitler og Stalín myrða þarna 14 milljónir manna, segir Snyder.
Þessir verstu harðstjórar 20. aldar gættu þess að fremja sín helstu fjölda-
morð utan landamæranna en ekki í túninu heima. „Á meðan nasisminn og
stalínisminn festu sig í sessi (1933–1938), Þjóðverjar og Sovétmenn skiptu
með sér Póllandi (1939–1941) og á tíma þýsk-sovéska stríðsins (1941–1945)
var framið fjöldaofbeldi á þessu svæði af þeirri stærðargráðu sem heimurinn
hafði aldrei áður séð. Fórnarlömbin voru aðallega gyðingar, Hvít-Rússar,
Úkraínumenn, Pólverjar, Rússar og íbúar baltnesku landanna“ (bls. viii).
Greinargerð Snyders um þessar hörmungar er átakanleg lesning og geymir
ótal upplýsingar sem okkur hefur hætt til að gleyma. Helförin, fjöldamorðin
á gyðingum, er löngu orðið áhrifamesta tákn illsku 20. aldar sögunnar, og
útrýmingarbúðirnar í Auschwitz eru frægasta svið hennar. En þó áttu þær
búðir sér eftirlifendur sem hafa borið vitni um það sem gerðist, vegna þess
að þeir sem lentu í vinnubúðunum í Auschwitz áttu möguleika á að lifa af.