Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 40

H a l l d ó r G u ð m u n d s s o n
40 TMM 2017 · 3
Snyder er að tala um stofnanir lýðræðisins, ekki endilega stofnanir ríksins.
Raunar er merkilegt að sjá hvað hann fer stundum nærri hugmyndum austur-
evrópsku andófsmannanna á sínum tíma, með áherslunni á aðgreiningu
„civil society“, borgaralegs samfélags, og ríkisvalds, en einsog kunnugt er
gegnsýrði ríkisvaldið allt líf fólks í austantjaldsríkjunum. Þannig heitir einn
af 20 lærdómum harðstjórnarkversins: „lifðu einkalífi“. Fyrir þessu börðust
tékkneska leikskáldið og síðar forsetinn Vaclav Havel, sem Snyder vitnar oft
til, og fleiri andófsmenn austan járntjalds á sínum tíma; þeir vildu geta lifað
lífi sínu án linnulausra afskipta ríkisins. Sum ráð Snyders í harð stjórnar-
kverinu eru reyndar skemmtilega á skjön við hefðbundna pólitík, einsog
„láttu þér þykja vænt um tungumál þitt“ og „horfstu í augu við fólk og spjall-
aðu við það um daginn og veginn“.
Snyder er annt um þjóðríkið og stofnanir þess en greinir skýrt á milli þjóð-
ernishyggju, sem hann er andsnúinn, og föðurlandsástar (patriotisma). Þegar
hættu ber að höndum „mun þjóðernissinni segja „þetta getur ekki gerst hér“,
en það er fyrsta skrefið í átt að hruni. Föðurlandsvinur segir að það gæti gerst
hér, en að hann muni stöðva það“ (114). Snyder hefur ekki síður áhyggjur af
hægri-popúlískum tilhneigingum í Evrópu og Bandaríkjunum en fasískum
tilburðum Pútins. Evrópsk lýðræðisríki biðu ósigur fyrir fasismanum á milli-
stríðsárunum og okkur skjátlast hrapallega ef við höldum að þetta geti ekki
gerst aftur. „Sagan gefur okkur færi á að sjá mynstur og fella dóma. Hún
dregur upp mynd af þess konar skipulagi sem gefur okkur kost á að leita
frelsis. Hún sýnir augnablik sem öll eru ólík, en ekkert samt einstætt. Að
skilja eitt augnablik sögunnar er að sjá möguleikann á að taka þátt í að skapa
annað. Sagan leyfir okkur að axla ábyrgð: ekki á öllu, en á sumu.“ (bls. 125)
Meginhugsunin er ekki flókin: til að skapa söguna verðum við að þekkja
hana. Og ef við þekkjum hana, getum við ekki orðið fórnarlömb blekkinga-
meistara, jafnvel þótt þeir séu kosnir forsetar Bandaríkjanna. Okkur hættir
til að gera ráð fyrir „að þegar táningarnir rusli út, komi fullorðnir og taki til.
En það eru engir fullorðnir. Þetta er okkar klúður“ (bls. 121).