Tímarit Máls og menningar - 01.09.2017, Síða 94

A l d a B j ö r k Va l d i m a r s d ó t t i r 
94 TMM 2017 · 3
útlits, eru þær mögulega ekki jafn frjálsar og ömmur þeirra sem höfðu ekki
sömu borgaralegu réttindi.35
Óánægja með útlit eða vandamál sem stafa af framakröfum, barneignum
og leitinni að sannri ást eru meðal meginviðfangsefna skvísusagna og í
mörgum tilfellum rótin að sjálfsmyndarbresti söguhetjanna því sáttin og
jafnvægið er alltaf handan seilingar í samfélagi þar sem skorturinn er eina
viðmiðið og sá veruleiki sem þær lifa við.
Fyrir hvað stendur Jane Austen í samtímanum?
Á síðustu tuttugu árum hefur Austen lætt sér inn í sífellt fleiri rými sam-
tímamenningarinnar, en hún fyllir nú út í svæði sem tilheyrðu henni ekki
áður. Verk hennar eru ítrekað kvikmynduð fyrir sjónvarp og hvíta tjaldið,
þau eru aðlöguð sem teiknimyndasögur og prýða frímerki, auk þess sem
endalaus straumur afleiddra bókmenntagreina byggir á verkum hennar. Ef
magn endurritana er vísbending um sterka stöðu höfundar, eins og ráða má
af umfjöllun þýðingafræðingsins André Lefevere, hefur höfundarvirkni Jane
Austen aldrei verið jafn sterk og nú, og menningarleg staða hennar aldrei
betri.36
Að sama skapi er höfundarímynd Austen furðu flókin. Fyrir hvað stendur
skáldkonan? Var hún róttæk eða íhaldssöm? Var hún fyrirmynd helstu
ástarsagnahöfunda samtíðarinnar eða kaldlyndur samfélagsrýnir? Snúast
sögur hennar um ást eða peninga, yfirburðakonur eða klaufa, um fágun eða
flumbrugang? Var heimur hennar lokaður kvennaheimur eða er allt mann-
legt undir í skáldskap hennar? Trúði hún á ástina eða tók hún höfundar-
drauma sína fram yfir hjúskaparmöguleika? Er hún klassískur arfleifðarhöf-
undur eða merkilegasti afþreyingarhöfundur samtímans? Er hún femínisti,
póstfemínisti eða andfemínisti?
Þörf lesenda fyrir að spegla sig í skáldkonunni varpar ljósi á þá tilhneigingu
stuðningsmanna (og andstæðinga) að sjá í henni nokkurn veginn það sem
þeim hentar hverju sinni. Gríðarleg virkni hennar í samtímanum hefur að
sama skapi orðið til þess að hún hefur færst yfir á svið hins goðsagnakennda.
Hún er orðin að margbreytilegu táknmiði sem lesendur og áhugamenn um
skáldkonuna og verk hennar ná hvorki að festa eða binda niður. Höfundar-
virkni Austen nær, eins og komið hefur fram, langt út fyrir hefðbundið svið
bókmenntanna, djúpt inn í afþreyingarmenningu samtímans. Hún er einn
fyrsti kvenrithöfundurinn til að takast með áhrifamiklum hætti á við kven-
lega reynslu og eru ítök hennar í nútímanum meiri en flestra þeirra höfunda
sem tilheyra samtíma okkar.